Vitamin ve mineraller kalp hastalıklarıyla savaşıyor

KALP DAMAR / EKİM 2015

Acı­ba­dem Ful­ya Has­ta­ne­si Uzman Diye­tis­ye­ni Müge Özyurt Şafak, koro­ner kalp sağ­lı­ğı­nın korun­ma­sın­da ve kar­di­yo­vas­kü­ler has­ta­lık­la­rın teda­vi­sin­de mine­ral ve vita­min­le­rin nasıl kul­la­nıl­ma­sı gerek­ti­ği­ni, en yeni bilim­sel veri­ler ışı­ğın­da anlattı.

Kalp sağ­lı­ğı­nı koru­ma­da vita­min mine­ral des­te­ği­nin yeri nedir?

Koro­ner kalp has­ta­lı­ğın­dan korun­ma­da doğ­ru bes­len­me, fizik­sel akti­vi­te ve yaşam biçi­mi deği­şik­li­ği önem­li bir etmen­dir. Gün­lük alın­ma­sı gere­ken ener­ji­nin kilo­yu koru­ya­cak şekil­de ayar­lan­ma­sı, top­lam yağ mik­ta­rı ve yağ asi­di örün­tü­sü ile koles­te­rol alı­mı, posa ve vita­min-mine­ral içe­ri­ği den­ge­li olma­lı­dır. Diye­tin genel özel­li­ği; yağ­dan gelen ener­ji %25, bunun içe­ri­sin­de de doy­muş yağ­lar % 7’nin altın­da olma­lı­dır. Gün­lük 500g seb­ze ve mey­ve ile 20–25gram posa alı­mı sağ­lan­ma­lı­dır. Kalp sağ­lı­ğı­nın korun­ma­sı­na etki­li olan vita­min ve mine­ral­le­rin, sup­le­men­tas­yon yeri­ne yiye­cek­ler­le sağ­lan­ma­sı biyo­ya­rar­lı­lı­ğı artırmaktadır.

Han­gi vita­min ve mine­ral­ler kalp sağ­lı­ğı­nı koru­ma­da ve teda­vi­ye des­tek ola­rak kullanılmaktadır?

Günü­mü­ze kadar yapı­lan pek çok epi­de­mi­yo­lo­jik çalış­ma vita­min E ve C’nin, A vita­mi­nin kar­di­yo­vas­kü­ler has­ta­lık­la­rı önle­me­de önem­li role sahip olan anti­ok­si­dan­lar oldu­ğu­nu gös­ter­mek­te­dir. Anti­ok­si­dan­lar, soma­tik hüc­re­le­re ve bağı­şık­lık sis­te­mi­ne sal­dı­ran ​‘ser­best radi­kal’ deni­len mole­kül­ler­le sava­şan bileşiklerdir. 

E Vita­mi­ni, lipit perok­si­das­yo­nu­nu önle­ye­rek oksi­de LDL koles­te­rol düze­yi­ni azalt­ma­sı­nın yanı sıra, trom­bin çözü­cü oldu­ğu için trom­bus olu­şu­mu­nu engel­ler, lipo­ok­si­ge­naz akti­vi­te­si­ni inhi­be ede­rek anti­ag­re­ga­tör etki gös­te­rir ve de HDL koles­te­rol düze­yi­ni artı­rır. E vita­mi­ni sıvı yağ­lar, badem-fın­dık gibi yağ­lı tohum­lar, buğ­day emb­ri­yo­su ve koyu yeşil yap­rak­lı seb­ze­ler­de bulunur. 

Vita­min­ler içe­ri­sin­de oksi­das­yon kabi­li­ye­ti en çok olan C vita­mi­ni­dir. C vita­mi­nin lipit perok­si­das­yo­nu­na kar­şı önem­li etki­le­ri var­dır. Çün­kü oksi­jen mer­kez­li radi­kal­le­re kar­sı olduk­ça yük­sek reak­ti­vi­te­ye sahip­tir. Suda eri­yen bir anti­ok­si­dan ola­rak askor­bik asit metal-kata­li­ze LDL oksi­das­yo­nu­nu önle­mek­te­dir. C vita­mi­ni ayrı­ca koles­te­ro­lün saf­ra asit­le­ri­ne ve ste­ro­id­le­re dönüş­me­sin­de rol oyna­rak koles­te­ro­lün düş­me­si­ne yar­dım­cı olur. 

Yeter­li ve den­ge­li bes­len­me; her tür­lü besin öğe­si ve anti­ok­si­dan vita­min­le­ri içe­ren seb­ze, mey­ve ve tam tahıl­lı besin­ler, balık, düşük sod­yum, yeter­li kal­si­yum, potas­yum, mag­nez­yu­mu bir den­ge içe­ri­sin­de bulun­du­ran bir bes­len­me prog­ra­mı kalp sağ­lı­ğı­nı koru­ma­da en etki­li çözüm­dür.  

Folik asit ve B12 vita­mi­ni eksik­li­ği sonu­cu vücut­ta homo­sis­te­in ami­no­asi­tin­de bir artış orta­ya çıkar. Yük­sek homo­sis­te­in düze­yi kalp has­ta­lı­ğı, inme ve kalp yet­mez­li­ği ile risk geli­şi­mi ile iliş­ki­len­di­ri­lir. Siga­ra içen­ler­de de homo­sis­te­in düzey­le­ri yük­se­lir. Ancak, bu vita­min­le­rin kul­la­nı­mı­nın kalp has­ta­lı­ğı ris­ki­ni azalt­ma­dı­ğı ile ilgi­li bugün için açık bul­gu­lar mevcuttur. 

Ome­ga 3 des­te­ği­nin kalp sağ­lı­ğı açı­sın­dan öne­mi nedir?

Ome­ga 3 yağ asit­le­ri fark­lı yapı­da olan ve vücu­du­muz­da sen­tez­le­ne­me­yen elzem yağ asit­le­ri­dir. Bu neden­le vücu­du­mu­zun yeter­li ve sağ­lık­lı çalı­şa­bil­me­si için dışa­rı­dan diyet­le alın­ma­lı­dır. Ome­ga 3 yağ asit­le­ri hay­van­sal kay­nak­lı ola­rak deniz ürün­le­rin­de (somon, sar­dal­ye, uskum­ru, ham­si), bit­ki­sel kay­nak­lı ola­rak da semi­zo­tu, ceviz ve keten tohu­mun­da yük­sek mik­tar­da bulu­nur. Ome­ga 3 yağ asit­le­ri eiko­za­eno­ik asit (EPA) ve doko­za­hek­za­eno­ik asit (DHA) kan pıh­tı­sı olu­şu­mu­nu önle­me ve damar sis­te­mi­ni koru­yu­cu etki­ye sahip­tir. Kalp damar tıka­nık­lı­ğı­nı önler. Kan basın­cı­nı düşü­rür ve kanın viz­ko­si­te­si­ni azal­tır. Bunun sonu­cun­da damar sert­li­ği­nin olu­şu­mu ve iler­le­me­si yavaş­lar. Kalp sağ­lı­ğı­nın korun­ma­sın­da haf­ta­da en az 3 kez ızga­ra veya buğu­la­ma balık tüke­ti­mi öne­ril­mekt­dir. Ame­ri­ka Kalp Vak­fı kar­di­yo­vas­kü­ler has­ta­lık­lar­dan korun­ma­da birin­ci aşa­ma­da gün­lük EPA ve DHA alı­mı­nın 300–600mg olma­sı­nın yeter­li ola­ca­ğı­nı bil­dir­mek­te­dir. İkinci aşa­ma­da daha yük­sek doz­lar olan 900–1200mg EPA ve DHA alı­mı önerilmektedir. 

Teda­vi­de­ki yeni geliş­me­ler nelerdir?

Fitos­te­rol­ler (Bit­ki­sel ste­rol ve sta­nol­ler) bit­ki­le­rin hüc­re memb­ra­nı­nın temel bile­şe­ni­dir. Yapı­sal ola­rak koles­te­ro­le ben­zer özel­lik­te olduk­la­rın­dan koles­te­ro­lün bar­sak­lar­dan emi­li­mi­ni azal­tır­lar. Gün­de 2 gr. bit­ki­sel stre­rol ve/veya sta­nol alı­mı koles­te­ro­lün bar­sak­lar­dan emi­li­mi­ni %30, plaz­ma LDL koles­te­rol düzey­le­ri­ni %10–15 ora­nın­da azaltır. 

AHA (Ame­ri­can Heart Asso­ci­ati­on) bit­ki­sel sta­nol ve ste­rol­le­rin LDL koles­te­rol düzey­le­ri yük­sek olan birey­ler için diyet ve yaşam tar­zı deği­şik­li­ği­ne ek ola­rak gün­de 2 gram alı­mı­nın mak­si­mum etki yarat­tı­ğı belir­til­miş­tir. Bit­ki­sel ste­rol ve sta­nol­le­rin en önem­li kay­nak­la­rı; bit­ki­sel yağ­lar, tahıl­lar (pirinç, çav­dar, buğ­day ve mısır), mey­ve ve seb­ze­ler­dir. Son on yıl­dır, saf­laş­tı­rıl­mış bit­ki­sel ste­rol ve/veya sta­nol­ler hipo­ko­les­te­ro­le­mik etki­le­ri nede­niy­le fonk­si­yo­nel besin bile­şe­ni ola­rak mar­ga­rin, yoğurt, krem pey­nir, tere­ya­ğı gibi çeşit­li gıda­la­ra ila­ve edilmektedir. 

Son dönem­de kalp sağ­lı­ğı ile ilgi­li ola­rak ön pla­na çıkan Koen­zim Q10 hak­kın­da neler söy­le­mek istersiniz? 

Koen­zim Q10 hüc­re­de­ki ener­ji üre­ti­mi sıra­sın­da kilit enzi­ma­tik reak­si­yon­lar­da koen­zim ola­rak görev yapan, her hüc­re­de bulu­na­bi­len, yağ­da çözü­nen, vita­min ben­ze­ri bir bile­şik­tir. Koen­zim Q10 lipit perok­si­das­yo­nu­nun baş­la­ma­sı­nı ve biyo­mo­le­kül­le­rin zarar gör­me­si­ni engel­ler. Önem­li bir anti­ok­si­dan olan Koen­zim Q10, E vita­mi­ni­ne olan ben­zer­li­ğiy­le de kalp sağ­lı­ğı­nın korun­ma­sın­da etki­li oldu­ğu söylenebilir. 

Koen­zim Q10 vücut­ta endo­jen sen­tez ve diyet olmak üze­re iki kay­nak­tan kar­şı­la­nır. İns­an hüc­re­le­rin­de­ki Koen­zim Q10 mik­ta­rı yaşa, bazı has­ta­lık­la­ra ve ilaç kul­la­nı­mı­na bağ­lı ola­rak aza­lır. Bu yüz­den, Koen­zim Q10’un besin­ler­den ya da supp­le­ment ola­rak dışar­dan alın­ma­sı gerek­li­dir. Koen­zim Q10’un en zen­gin kay­na­ğı dana eti, tavuk, balık ve saka­tat­lar­dır. Fakat büyük mole­kü­ler küt­le­si ve suda zayıf çözü­nür­lü­ğü nede­niy­le, koen­zim Q10’in insan vücu­dun­da biyo­ya­rar­lı­lı­ğı düşüktür.

Uzman Diye­tis­yen Müge Özyurt Şafak kimdir? 

2007 yılın­da Hacet­te­pe Üni­ver­si­te­si Bes­len­me ve Diye­te­tik Bölümü’nden mezun oldu. 2011 yılın­da Haliç Üniversitesi’nde yük­sek lisans eği­ti­mi­ni tamam­la­ya­rak Uzman Diye­tis­yen ünva­nı­nı aldı. 2007 yılın­da Acı­ba­dem Sağ­lık Grubu’nda çalış­ma­ya baş­la­yan Şafak, 2010 iti­ba­riy­le Acı­ba­dem Ful­ya Hastanesi’nde kli­nik, polik­li­nik ve spor diye­tis­ye­ni ola­rak görev yap­mak­ta­dır. Müge Özyurt Şafak’ın ​‘Spor­cu­la­rın Bes­len­me Duru­mu­nun Sap­tan­ma­sı,’ ​‘Meta­bo­lik Send­rom, Obe­zi­te ve Yeme Dav­ra­nış Bozuk­luk­la­rı’ ile ​‘Fonk­si­yo­nel Besin­le­rin Sağ­lık Üze­ri­ne Etki­le­ri’ konu­la­rın­da bilim­sel çalış­ma­la­rı bulunmaktadır. 

HABER MERKEZİ

See aut­ho­r­’s posts