ÜST SOLUNUM YOLU ENFEKSİYONLARI

Doç. Dr. Zey­nep Yez­dan FIRAT
Memo­ri­al Ata­şe­hir Has­ta­ne­si Kulak Burun Boğaz Bölümü

Üst solu­num yolu enfek­si­yon­la­rı (ÜSYE), üst hava yolu muko­za­sı­nın yer aldı­ğı ve devam etti­ği tüm böl­ge­le­rin enfek­si­yon­la­rı­na genel ola­rak veri­len bir tanım­dır. Bu böl­ge­ler her iki orta kulak ve mas­to­id boş­luk­lar, burun boş­lu­ğu, para­na­zal sinüs­ler, nazo­fa­rinks, oral kavi­te ve oro­fa­rinks, hipo­fa­rinks ve larinks ola­rak sayı­lır. Bu böl­ge­de­ki ana­to­mik organ­la­rın böl­ge­sel enfek­si­yon­la­rı ola­bi­le­ce­ği gibi, bir­den faz­la böl­ge­nin eş zaman­lı enfek­si­yo­nu da söz konu­su ola­bi­lir. Bu enfek­si­yon­lar sık­lık sıra­sı­na göre anlatılacaktır:

FAREN­JİT
Yutak böl­ge­si­nin enfek­si­yo­nu­dur. Tüm enfek­si­yöz faren­jit­le­rin kaba­ca %75’i viral, %25’i bak­te­ri­yel­dir. Viral enfek­si­yon­lar­da sık­lık­la rino­vi­rüs, ade­no­vi­rüs, inf­lu­en­za virü­sü, para­inf­lu­en­za virü­sü, RSV, HSV, EBV izo­le edi­lir. Bak­te­ri­yel oldu­ğu düşü­nü­len faren­jit­le­rin ise %100 e yakı­nı A gru­bu b hemo­li­tik strep­to­kok (S.pyogenes) ile olmaktadır.

Akut Faren­jit bak­te­ri­yel mi, viral mi?
Viral faren­jit­le­re sık­lık­la kon­juk­ti­vit, rinit, larin­got­ra­ke­it, bulan­tı kus­ma, ishal, boyun­da yay­gın len­fa­de­nit eşlik ede­bi­lir. Ateş yük­sek ola­bi­lir, bak­te­ri­yel enfek­si­yo­nu gös­ter­mez, ton­sil­ler üze­rin­de veya yumu­şak damak üze­rin­de pete­şi, vezi­kül, ülser ola­bi­lir. Ton­sil­ler üze­rin­de kolay ayrı­lan memb­ran var­lı­ğı viral enfek­si­yo­nu düşündürür.
Bak­te­ri­yel faren­jit­te çok yük­sek ateş mev­cut­tur, boyun­da şiş ve ağrı­lı len­fa­de­no­pa­ti­ler eşlik eder, ton­sil­ler üze­rin­de eri­tem mev­cut­tur. Has­ta­da rinit, öksü­rük gibi diğer semp­tom­lar yok­tur. Ton­sil­ler üze­rin­de zor ayrı­la­bi­len yay­gun beyaz memb­ran var­dır. Ayrı­ca çilek dili ve cilt dökün­tü­le­ri eşlik ede­bi­lir, bu tab­lo­ya kızıl denil­mek­te­dir, A gru­bu b hemo­li­tik strep­to­kok etke­ni ile orta­ya çıkan bir tablodur.

Kim­ler risk grubundadır?
Bak­te­ri­yel faren­jit­ler en sık 5–15 yaş ara­sın­da görü­lür. Baş­ka bir deyiş­le okul çocuk­la­rın­da görü­len faren­jit­le­rin bak­te­ri­yel olma ola­sı­lı­ğı daha yük­sek­tir. Bir boğaz ağrı­sı­nın bak­te­ri­yel ola­bi­le­ce­ği­ni düşün­dü­recek tüm kli­nik bul­gu­lar var­ken bile eriş­kin­ler­de ancak %20–30’u, çocuk­lar­da da %60–70’i bak­te­ri­yel­dir. Bak­te­ri­yel enfek­si­yon­lar bebek­ler­de ve süt çocuk­la­rın­da anne­den geçen mater­nal anti­kor­lar nede­niy­le kli­nik ola­rak izlenmez.

Faren­jit nasıl teda­vi edilir?
Faren­ji­tin bak­te­ri­yel olup olma­dı­ğı teda­vi­nin plan­lan­ma­sın­da önem­li­dir. A gru­bu b hemo­li­tik strep­to­kok enfek­si­yo­nu­nun tanı­sı kli­nik­le konul­maz. Boğaz kül­tü­rü %95–100 spe­si­fik­tir ancak 24–48 saat bek­le­me süre­si oldu­ğun­dan kli­nik­te pra­tik bir test değil­dir. O neden­le hız­lı A gru­bu b hemo­li­tik strep­to­kok anti­je­ni bul­ma tes­ti (latex aglü­ti­nas­yon tes­ti) (LAT) ile yarım saat içe­ri­sin­de sonuç­la­na­bi­len test ter­cih edi­lir. Tanı koy­ma­da %75–80 spe­si­fik­tir, pozi­tif çıkar­sa tanı koy­du­ru­cu­dur ancak sonuç nega­tif çıkar­sa ekar­te ettirmez.
Teda­vi­de A gru­bu b hemo­li­tik strep­to­ko­ka bağ­lı enfek­si­yon oldu­ğu sap­ta­nır­sa oral peni­lin­ler; fenok­si-metil peni­si­lin kul­la­nı­lır. Çocuk­lar­da 10–20 mg/kg/gün gün­de 3 veya 4 kez, eriş­kin­de 1gr/gün 3 veya 4 kez ola­cak şekil­de teda­vi plan­la­nır. Semp­tom­lar ağır­sa aynı teda­vi int­ra­ve­nöz ola­rak planlanır.

TON­Sİ­LL­İT
Badem­cik ve yata­ğı­nın ilti­hap­lan­ma­sı­dır. 5–15 yaş ara­sın­da en sık göz­le­nen enfek­si­yon­lar­dan­dır. Viral ve bak­te­ri­yel ayrı­mı yapıl­ma­lı­dır. Genel­lik­le atak­lar viral baş­lar, üze­ri­ne bak­te­ri­yel enfek­si­yon ekle­nir. Sade­ce viral ola­bi­lir; rino­vi­rüs, ade­no­vi­rüs, inf­lu­en­za virü­sü, para­inf­lu­en­za virü­sü, eko­vi­rüs, koro­na­vi­rüs, RSV, HSV, EBV etken­le­ri sık­lık­la izle­nir. Sadec bak­te­ri­yel ola­bi­lir, en sık A gru­bu b hemo­li­tik strep­to­kok (S.pyogenes) izo­le edi­lir, ayrı­ca ana­erob bak­te­ri­ler, h.influenza, pno­mo­kok­lar, sta­fi­lo­kok­lar ile de enfek­si­yon olabilmektedir.
EMN (Enfek­si­yoz mono­nük­le­ozis) has­ta­lı­ğın­da kli­nik akut faren­jit veya ton­sil­lit gibi baş­lar. Boyun­da yay­gın len­fa­de­no­pa­ti­ler, özel­lik­le pos­te­ri­or üçgen­de lenf bez­le­rin­de büyü­me olma­sı ​“boğa boy­nu” kli­ni­ği­ni oluş­tu­rur. Has­ta­lar­da hepa­tosp­le­no­me­ga­li izle­nir. CMV virü­sü­ne bağ­lı tab­lo­da da boyun­da yay­gın len­fa­de­no­pa­ti­ler izle­ne­bi­lir ancak ton­sil­lo­fa­ren­jit bek­len­mez. EMN den far­kı ise yay­gın sis­te­mik lenf bez­le­ri tutu­lu­mu olmasıdır.

Ton­sil­lit Tanı ve Tedavisi
Faren­jit­te oldu­ğu gibi kül­tür kesin tanı koy­du­ru­cu­dur ancak 1–3 gün bek­le­me süre­si gerek­tir­di­ğin­den lateks aglü­ti­nas­yon tes­ti kli­nik­te tanı koy­ma­da önem kazan­mak­ta­dır. ASO tes­ti pozi­tif­li­ği son 3–6 ay içe­ri­sin­de geçi­ril­miş A gru­bu b hemo­li­tik strep­to­kok enfek­si­yo­nu var­lı­ğı­nı gös­te­rir. CRP pozi­tif­li­ği ise geçi­ril­miş veya geçi­ril­mek­te olan bak­te­ri­yel enfek­si­yon var­lı­ğı­nı gös­te­rir. Teda­vi­de oral peni­lin­ler (fenok­si-metil peni­si­lin) veya ami­no­pe­ni­si­lin­ler çocuk­lar­da 10–20 mg/kg/gün, eriş­kin­de 1–2gr/gün ola­cak şekil­de başlanır.

RİN­OS­İN­Ü­ZİT
Burun ve para­na­zal sinüs­le­rin enfek­si­yo­nu­dur. Sinüs muko­za­sı nazal kavi­te muko­za­sı­nın deva­mı­dır ve sinü­zit tek başı­na görül­mez, her zaman rino­si­nü­zit şek­lin­de izle­nir. Çocuk­lar­da ve eriş­kin­ler­de rino­si­nü­zit­ler çoğun­luk­la viral­dir ve semp­to­ma­tik teda­vi ile teda­vi edil­me­li­dir. Bak­te­ri­yel oldu­ğun­da en sık s.pnömonia, h.influenza, m.cataralis etken­le­ri ile olmak­ta­dır, bu bak­te­ri­ler büyük oran­da peni­si­lin bağ­la­yı­cı pro­te­in sal­gı­la­dı­ğın­dan veya b‑laktamaz üret­ti­ğin­den peni­si­lin veya amok­si­pe­ni­si­lin ile teda­vi­den fay­da görül­mez. Teda­vi­den rino­si­nü­zit­ler bölü­mün­de bahsedilmiştir.

OTİ­T­İS MEDİA
Her iki orta kulak ve mas­to­id boş­lu­ğun enfek­si­yo­nu­dur. Çocuk­lar­da östa­ki tüpü­nün eriş­ki­ne göre daha kısa, daha geniş ve daha yatay olma­sı nede­niy­le nazal pasaj veya oral kavi­te­de­ki enfek­si­yon çok daha sık orta kula­ğı etki­le­ye­bil­mek­te­dir. Çocuk­lar­da en sık viral neden­ler­le olmak­ta­dır ve baş­ka bir üst hava yolu enfek­si­yo­nu yok­sa spon­tan iyi­leş­me bek­le­nir. Eriş­kin­de %15–40 ora­nın­da s.pnomonia, h.influenza ve m.kataralis etken­le­ri izle­nir, kli­nik­te baş­ka enfek­si­yon eşlik edi­yor­sa, bak­te­ri­yel oldu­ğu şüp­he­si yük­sek­se; amok­si­si­lin, yük­sek doz amok­si­si­lin, amok­si­si­lin-kla­vu­lo­nat veya sefu­rok­sim akse­til ile teda­vi edil­me­li­dir. Tek­rar­la­yan rino­si­nü­zit­ler büyük oran­da bak­te­ri­yel kabul edi­lir, seft­ri­ak­son ve klin­da­mi­sin gru­bu anti­bi­yo­tik­ler­le teda­vi edilmelidirler.

NEZ­LE Mİ – GRİP Mİ?
Pra­tik­te çok kar­şı­laş­tı­ğı­mız, ancak kli­nik durum için pek çok kez yan­lış kul­la­nı­lan iki fark­lı tab­lo­dur. İki tab­lo da virüs­ler­le olu­şur ancak nez­le lokal enfek­si­yon oluş­tu­rur­ken grip sis­te­mik bir hastalıktır.
Nez­le; bir çeşit akut viral rinit­tir, faren­jit ekle­ne­bi­lir veya eklen­mez. Soğuk algın­lı­ğı (cold; com­mon cold); üşüt­me diye tanım­la­na­bi­len bu kli­nik tab­lo bir ​“akut nazo­fa­ren­jit” tab­lo­su­dur. En sık rino­vi­rüs­ler ile olur. Bir insan ömrü boyun­ca yak­la­şık 300 kez nez­le olur. İnk­üb­asy­on süre­si 12–72 saat­tir. Burun akın­tı­sı, burun tıka­nık­lı­ğı, boğaz­da yan­ma, hap­şı­rık, öksü­rük, koku ve tat kay­bı ve aural dol­gun­luk izle­nir. Ateş izlen­mez, infant­lar­da sub­feb­ril ateş görü­le­bi­lir. Ade­no­vi­rüs ve ente­ro­vi­rüs ile olan soğuk algın­lı­ğın­da kon­juk­ti­vit, krup, pnö­mo­ni, bulan­tı kus­ma, ishal eşlik ede­bi­lir. Tanı kli­nik­le konu­lur. Teda­vi­de anti­bi­yo­tik­le­rin yeri yok­tur. Semp­to­ma­tik teda­vi yapı­lır, teda­vi­de bula­şı önle­mek önem­li­dir. Sıvı alı­mı, yatak isti­ra­ha­ti anti­im­fa­ma­tu­ar ilaç­lar, ağrı kesi­ci­ler, lokal ve sis­te­mik dekon­jes­tan­lar baş­la­nır. C vita­mi­ni­nin yara­rı kanıt­lan­ma­mış­tır. %5–10 bak­te­ri­yel supe­ren­fek­si­yon eklenebilir.
Grip (flu; inf­lu­en­za); viral neden­le olu­şan sis­te­mik bir tab­lo­dur. Yük­sek ateş, kas ve eklem ağrı­sı, hal­siz­lik, bit­kin­lik, tit­re­me, baş ağrı­sı, kuru öksü­rük tab­lo­ya hakim­dir. Genel durum bozuk­lu­ğu belir­gin­dir. Yut­ma güç­lü­ğü ola­bi­lir, burun akın­tı­sı nadir izle­nir. İnfl­ue­nza virü­sü ie olu­şan bir tab­lo­dur. Bak­te­ri­yel süpe­ren­fek­si­yon daha sık­lık­la izle­nir. Has­ta­lık bir kişi­yi çok sık etki­li­yor ve tüm atak­lar çok ağır geçi­yor­sa aşı ile veya anti­vi­ral teda­vi ile atak­la­rın sık­lı­ğı­nı azal­tıl­ma­sı, şid­de­ti­nin azal­tıl­ma­sı sağ­la­na­bi­lir. Esas teda­vi semp­to­ma­tik­tir, yine sıvı alı­mı, isti­ra­hat, ağrı kesi­ci-anti­imf­la­ma­tu­ar ilaç­lar­dan yararlanılır

HABER MERKEZİ

See aut­ho­r­’s posts