Tıp kanseri kök hücresinden vuracak

Prof. Dr. Ranan Gülhan Aktaş
Prof. Dr. Ranan Gül­han Aktaş

KAN­SER / AĞUS­TOS 2016

2015 yılı Kasım ayın­da Ame­ri­ka Bir­le­şik Devletleri’ndeki Yale Üniversitesi’nde görev­li bir grup bilim insa­nı tara­fın­dan yayın­la­nan maka­le­ye göre; kan­ser araş­tır­ma­la­rı için dev­let 100 bil­yon dolar­dan faz­la büt­çe ayır­mış­tı. Ancak; kan­ser­le savaş­ta iste­ni­len aşa­ma­ya geli­ne­me­di. Bu yıl Şubat ayın­da ise, Baş­kan Oba­ma kan­ser araş­tır­ma­la­rı­na 1 bil­yon dolar büt­çe daha ayı­ra­ca­ğı­nı belirt­ti. Kan­ser tanı ve teda­vi­si konu­sun­da; iste­ni­len başa­rı­ya ula­şa­bil­mek için ülke­ler büyük yatı­rım­lar yapı­yor­lar. Ülke­miz­de de baş­ta TÜBİ­T­AK olmak üze­re fark­lı kurum ve kuru­luş­lar bu alan­da­ki araş­tır­ma­la­rı des­tek­le­me­ye çalışıyor. 

Öte yan­dan tüm dün­ya­da kök hüc­re­ler­le ilgi­li çalış­ma­lar son yıl­lar­da büyük bir ivme kazan­dı. Bir can­lı­nın oluş­ma­ya baş­la­ma­sın­dan iti­ba­ren gör­me­ye baş­la­dı­ğı­mız kök hüc­re­ler; fark­lı­la­şıp vücu­du­muz­da­ki çok fark­lı hüc­re tür­le­ri­ne dönü­şe­bil­me­le­ri nede­niy­le sihir­li hüc­re­ler” ola­rak isim­len­di­ri­li­yor­lar. Tüm organ­la­rı­mı­zı oluş­tu­ra­bil­me kapa­si­te­si­ne sahip emb­ri­yo­nik kök hüc­re­le­rin yanı sıra, bazı hüc­re tür­le­ri­ne dönü­şe­bil­me kapa­si­te­si­ne sahip eriş­kin kök hüc­re­le­ri de var. Yine labo­ra­tu­var orta­mın­da geliş­ti­ril­miş indük­len­miş plu­ri­po­tan­si­yel kök hüc­re­ler üze­rin­de­ki araş­tır­ma­lar da çığ gibi büyüyor. 

Son yıl­lar­da tüm bun­la­ra ek ola­rak kan­ser kök hücreleri”nden de söz edil­me­ye baş­lan­dı. Aslın­da 150 yıl önce Robert Wirc­how adın­da­ki ünlü bir bilim insa­nı ilk kez kan­ser kök hüc­re­le­rin­den bah­set­miş­ti. Maka­le­sin­de; kan­ser­li doku­ya henüz olgun­laş­ma­mış hüc­re­le­rin sebep oldu­ğu­nu belirt­miş­ti. Uzun yıl­lar bilim insan­la­rı ara­sın­da kan­ser kök hüc­re­le­ri­nin var­lı­ğı konu­sun­da tar­tış­ma­lar devam etti. Sonun­da araş­tır­ma­cı­lar kan­ser kök hüc­re­le­ri­nin var­lı­ğı konu­sun­da hem­fi­kir oldu­lar. Kan­ser­li doku­nun teda­vi­ye direnç­li olma­sı­nın en önem­li sebep­le­rin­den biri­nin kan­ser kök hüc­re­le­ri­nin var­lı­ğı oldu­ğu konu­sun­da­ki veri­le­ri arttı.Kanserde kök hüc­re araş­tır­ma­la­rı­nı ve geli­nen nok­ta­yı Mal­te­pe Üni­ver­si­te­si Kan­ser ve Kök Hüc­re Araş­tır­ma Mer­ke­zi Müdü­rü Prof. Dr. Ranan Gül­han Aktaş’a sorduk. 

Kan­ser kök hüc­re­le­ri; nor­mal kök hüc­re­le­re ben­zer mi? 

Hem nor­mal kök hüc­re­ler, hem de kan­ser kök hüc­re­le­ri çoğal­ma ve fark­lı­laş­ma özel­lik­le­ri­ne sahip­tir. Nor­mal kök hüc­re­ler kont­rol­lü şekil­de çoğa­lıp git­me­le­ri gere­ken yer­le­re göç eder­ken, kan­ser kök hüc­re­le­ri kont­rol­süz bir şekil­de çoğa­lır­lar. Yine kont­rol­süz şekil­de bulun­ma­ma­la­rı gere­ken böl­ge­le­re göç ede­bi­lir­ler. Bu da; kan­ser­li doku­nun büyü­me­si­ne ve yayıl­ma­sı­na neden olur. 

Kan­ser kök hüc­re­le­ri nere­den köken alır? 

Kan­ser kök hüc­re­le­ri­nin üç fark­lı şekil­de orta­ya çıka­bil­di­ği gös­te­ril­miş­tir: Nor­mal kök hüc­re­ler çev­re­sel ve gene­tik fak­tör­ler etki­si altın­da kan­ser kök hüc­re­le­ri­ne dönü­şe­bil­mek­te­dir. Nor­mal kök hüc­re­le­rin tam fark­lı­laş­mış hüc­re­le­re dönüş­me­le­rin­den önce­ki aşa­ma­da görü­len pro­ge­ni­tor hüc­re­ler” de kan­ser kök hüc­re­le­ri­ne fark­lı­la­şa­bil­mek­te­dir. Fark­lı­laş­mış hüc­re­ler yine çev­re­sel ve gene­tik etki­ler­le kan­ser kök hüc­re­le­ri­ne dönüşebilmektedir.

kok-hucre

Kan­ser­li doku­da kök hüc­re­le­re ne oran­da rastlanır? 

Çok fark­lı kan­ser tür­le­rin­de çok fark­lı oran­lar­da kan­ser kök hüc­re­le­ri göz­len­miş­tir. Örne­ğin meme kan­se­ri ile ilgi­li yapı­lan çalış­ma­lar­da %1135, kolon kan­se­rin­de % 0.325, mesa­ne kan­ser­le­rin­de %336 ara­sın­da deği­şen oran­lar­da kan­ser kök hüc­re­le­ri­ne rastlanmıştır. 

Kan­ser­li doku­da göz­le­nen kök hüc­re sayı­sı ile kan­se­rin gidi­şi ara­sın­da doğ­ru oran­tı var mı? 

Veri­le­rin bir kıs­mı bunu des­tek­li­yor. Ancak kök hüc­re ora­nı az olma­sı­na rağ­men kötü seyir­li kan­ser vaka­la­rı bu görü­şün her zaman doğ­ru olma­dı­ğı­nı gös­te­ri­yor. Örne­ğin en ölüm­cül kan­ser vaka­la­rı ara­sın­da gös­te­ri­len pank­re­as kan­ser­le­rin­de kök hüc­re­le­re %0.23 ora­nın­da rastlanmıştır. 

Kan­ser­li doku içe­ri­sin­de yer alan kan­ser kök hüc­re­le­ri ayırt edi­le­bi­lir mi? 

Kan­ser kök hüc­re­le­ri­nin taşı­dı­ğı bazı belir­teç­ler tanım­lan­mış­tır. Bu belir­teç­ler saye­sin­de doku içe­ri­sin­de­ki kan­ser kök hüc­re­le­ri tanım­la­na­bil­mek­te­dir. Belir­teç­le­rin ora­nı fark­lı kan­ser tür­le­ri­ne göre değiş­mek­te­dir. En sık rast­la­nan belir­teç­ler ara­sın­da CD133, CD44, CD24, ALDH sayı­la­bi­lir. Orta­ya konu­lan belir­teç sayı­sı gün geç­tik­çe art­mak­ta­dır. Fark­lı tek­nik­ler­le kan­ser­li doku içe­ri­sin­de bu belir­teç­le­re sahip hüc­re­ler işa­ret­le­nip izo­le edilebilmektedir. 

Kan­ser kök hüc­re­le­ri doku içe­ri­sin­de sal­dır­gan tavır mı sergilerler? 

Bazı araş­tır­ma­cı­la­ra göre; bu hüc­re­ler kan­ser­li doku­da ses­siz seda­sız bek­ler­ken çev­re­sel ya da gene­tik fak­tör­ler etki­siy­le akti­ve olur­lar ve sonu­cun­da isten­me­yen etki­ler orta­ya çıkar. Ancak; bunu des­tek­le­yen veri­ler kısıtlıdır. 

Kan­ser kök hüc­re­le­ri­nin kan­ser olu­şu­mu ve yayı­lı­mı­na etki­le­ri konu­sun­da ne gibi kanıt­lar vardır?

Meme kan­ser­li hay­van­lar­da kan­ser doku­su içe­ri­sin­de kök hüc­re­ler izo­le edil­miş ve nor­mal hay­van­la­ra transp­lan­te edil­miş­tir. Bu şekil­de sağ­lık­lı hay­van­lar­da da meme kan­se­ri oluş­tu­ğu görül­müş­tür. Grot­he­ni­us ve arka­daş­la­rı; 2012 yılın­da yap­tık­la­rı bir çalış­ma­da CD133 kan­ser kök hüc­re belir­te­ci taşı­yan ve taşı­ma­yan hüc­re­le­ri ayı­rıp fark­lı hay­van­la­ra enjek­te etmiş­ler­dir. CD 133 belir­te­ci taşı­yan hüc­re­le­rin enjek­te edil­di­ği hay­van­lar­da yeni tümörr oluş­tu­ğu­nu, diğer grup hay­van­la­rın sağ­lık­lı şekil­de yaşam­la­rı­nı devam ettir­di­ği­ni gör­müş­ler­dir. Yine ben­zer şekil­de oral sku­amöz kar­si­no­ma ve kolon kan­se­ri vaka­la­rın­da CD133 pozi­tif hüc­re­le­rin yeni tümörr olu­şu­mu­na sebep oldu­ğu gösterilmiştir. 

Kli­nik çalış­ma­lar­da da fark­lı kan­ser tür­le­rin­de kan­ser kök hüc­re­le­rin var­lı­ğı araş­tı­rıl­mak­ta­dır. Bun­la­rın en kap­sam­lı­larn­dan biri­si 1047 AML has­ta­sı üze­rin­de yapı­lan bir çalış­ma­dır. Kan­ser kök hüc­re ora­nı art­tık­ça bu has­ta­lar­da has­ta­lı­ğın sey­ri­nin kötü­leş­ti­ği gözlenmiştir. 

Kan­ser kök hüc­re­le­ri ile savaş konu­sun­da ne aşamadayız? 

Bilin­di­ği gibi; fark­lı kan­ser tür­le­rin­de kemo­te­ra­pi, rad­yo­te­ra­pi, cer­ra­hi yıl­lar­dır kul­la­nıl­mak­ta­dır. Bu teda­vi­le­re cevap ver­me­yen kan­ser vaka­la­rın­da kan­ser kök hüc­re­le­ri­nin var­lı­ğı­nın sorum­lu ola­bi­le­ce­ği konu­sun­da­ki veri­ler art­mış­tır. O yüz­den yeni düzen­le­nen teda­vi­ler­de kan­ser kök hüc­re­le­ri­ni de hedef alan teda­vi­le­rin eklen­me­si­nin öne­mi vur­gu­lan­mak­ta­dır. Kan­ser kök hüc­re­le­ri­ni hedef alan teda­vi­ler konu­sun­da çok önem­li geliş­me­ler var­dır. Fark­lı şekil­ler­de bu hüc­re­le­re ulaş­ma­yı ve etki­siz hale getir­me­yi amaç­la­yan araş­tır­ma­lar yürü­tül­mek­te­dir. Bir grup araş­tır­ma­cı; kan­ser kök hüc­re­le­ri­nin taşı­dı­ğı belir­teç­ler üze­rin­den hare­ket etmek­te­dir. Bu belir­teç­le­ri taşı­yan hüc­re­le­rin doku içe­ri­sin­de öldü­rül­me­si­ni hedef alan teda­vi­ler geliş­tir­me­ye çalış­mak­ta­dır. Bir diğer grup; bu hüc­re­le­rin ken­di­le­ri­ni yeni­le­me­le­rin­de rol oyna­yan sin­yal yolak­la­rı­nı hedef alan ajan­lar geliş­tir­me­ye çalış­mak­ta­dır. Yine üçün­cü bir grup araş­tır­ma; kök hüc­re­le­rin bulun­du­ğu çev­re­yi ve bu çev­re içe­ri­sin­de yer alan hüc­re­le­ri etki­le­ye­rek çoğal­ma­la­rı­na engel olma­ya çalış­mak­ta­dır. ABC taşı­ma sis­te­mi­ni hedef alı­na­rak kan­ser kök hüc­re­le­ri­ni orta­dan kal­dı­ran teda­vi geliş­ti­ril­me­ye çalı­şan bir diğer araş­tır­ma gru­bu mev­cut­tur. Çok önem­li araş­tır­ma­lar, yakın gele­cek­te teda­vi­ye direnç­li kan­ser vaka­la­rı­nın aza­la­ca­ğı umut­la­rı­nı güçlendirmektedir. 

İlgili Haberler

Leave a Comment