Sağlığımızı internete mi emanet ediyoruz?

BİR GÖRÜŞ / HAZİRAN 2016

2001’de yapılan araştırmaya göre 70,000’den fazla website sağlık ile alakalı bilgi veriyor.¹ İnternetin 2001’den bu yana ciddi büyümesi ve yaygınlaşması bu rakamın artmasına sebebiyet verdi.

Amerika’nın 319 milyonluk nüfusunun %87’si 2014’te yapılan araştırmaya göre internet kullanıyor.² Aynı nüfusun %72’si ise 2012’de yapılan araştırmaya göre interneti sağlık konusunda bilgi edinmek için kullandığını belirtiliyor.³ Yani, rakamlar ciddi boyutta. Peki, internette bulduğumuz sağlık konusundaki bilgiler bizi doğru mu yönlendiriyor? İnternette sağlık konusunda araştırma yapan insanların %77’si ise araştırmalarına Google, Bing ve Yahoo gibi arama motorlarını kullanarak başlamışlar. Acaba sağlığımızı bu milyar dolarlık şirketlerin algoritmalarına mı bırakıyoruz? Bizi bu arama motorları doğru websitelere mi yönlendiriyor ve yönlendirdiği websiteler ne kadar doğru?

Bunlara cevap vermeye çalışmadan önce şunu belirtmek gerekir; internetin büyümesi kaçınılmaz. Fakat internet dalgalı bir deniz gibi, dikkatli olmamız gerekir. İnternetin genel anlamdaki özgürlüğü bize dikkatli olmamız gerektiğini gösteriyor. İnternet üzerinde hala sigaranın sağlığa zararlı olmadığı konusunda bir çok sayıda blog vesaire bulabilirsiniz. Aynı şekilde Kuzey Amerika’da esrar tüketimi konusundaki bilinmezlikler yüzünden her gün sayılarca website esrarın sağlıklı olduğu veya sağlıklı olmadığını tartışıyor. Bu tarz tartışmalar önemli ve halkın aktif olması teşvik edilmeli fakat bilimsel araştırmalar hipotezleri destekleyen şeyler bulamadığı sürece bu tartışmaların kişisel olarak ciddiye alınıp hayat stilimizi değiştirmesi oldukça yanlış. Kısacası, aslında internet psikoloji dalının terimi ile “teyid önyargısı” için mükemmel bir alan.

Esas konumuza gelecek olursak, madem ki bir sürü website sağlık konusunda insanlara bilgi dağıtıyor ve madem ki bir sürü insan interneti sağlık konusunda bilgi edinmek için kullanıyor, sizce sağlık konusunda bilgi dağıtan websiteler güvenilir mi? Ya da dağıttığı bilgiler ne kadar doğru veya geçerli?

Bu konudaki “metadata” içeren araştırma 2001’de yapıldı. Okuyucularımız diyecektir ki “Eski bir araştırma, çok ciddi zaman geçmiş, veriler değişmiştir…” Çok haklısınız! Fakat, internette sağlık konusundaki verilerin doğruluğu hakkında güncel ve kapsamlı bir araştırma mevcut değil. Spesifik konularda araştırmalar hızlanıyor mesela 2012’de Dr. Rachel Moon Journal of Pediatrics’te “Bebekler için önerilen uyuma zamanları: Google’a soralım” adlı bir makale yayınladı.⁴ Mesela, daha geçen ay JAMA Surgery’de internet üzerindeki pankreas kanseri hakkındaki bilgilerin doğruluğu ve geçerliliği araştırıldı.⁵ Kısacası, genel bağlamda internetteki bilgilerin doğruluğunu ölçmek çok zor ve bu yüzden konularını bir noktaya kısıtlayarak araştırmak daha idare edilebilir olmasını sağlıyorlar. Fakat ben gene de güncel ve spesifik araştırmalardan örnek vereceğim.

Öncelikle, 2001’de yapılan araştırma internetin sağlığa pozitif etkilerinden bahsederek başlıyor. Mesela, en büyük pozitif etki sağlık bilgilerine daha çok kişinin ulaşabilmesi. İnternet üzerinden doktorlar ile e‑postlaşmaktan tutun WebMD gibi websitelerin online sohbet sistemleri doktorlardan evimizden çıkmadan öneri almamızı sağlıyor.⁶

Bu pozitif etkinin yanında bir sürü sıkıntılar berabarinde geliyor tabii ki. Mesela, bazı websitelerin dizaynı ve aşırı bilgi yüklemesi yüzünden araştırma yapan kişinin konuyu anlaması zorlaşıyor. 1998’de yayınlanan makalede internette araştırma yapmanın “itfaiye hortumundan su içmek” gibi olduğunu söylüyor.⁷ Düzgün dizayn ile ve organize bir şekilde sunulmayan bilgi maalesef halk için pek bir şey ifade etmiyor. Sadece dizayn ve organizayon değil, teknik terimlerin kullanılması işi daha da zorlaştırıyor. Ve maalesef ki teknik terimlerin hastalıkları anlamanın ve düzgün araştırma yapmanın en önemli parçası olduğunu hepimiz biliyoruz. Mesela, 1997’de yapılan araştırmaya göre, Amerika’daki hemşirelerin %48’i websitelerdeki bilgilerin zor anlaşıldığından yakınıyor.⁸

En önemli problem ise bilgilerin doğruluğu ve geçerliliği hakkında sıkıntıları olması. 1998’de yapılan başka bir araştırmaya göre internetteki bilgiler genel manada ya natamam ya da kanıta dayalı değil.⁹ Tabii ki de, 1998’den bu yana en çok kullanılan websiteler kendilerini geliştirdi ve bilgiler sürekli doktor editörler tarafından kontrol ediliyor ve genel manada aşırı yanlış bilgiler halka sunulmuyor, eğer internette doğru yerlere bakarsanız… Fakat, bilgi doğru olsa bile teknik terimler anlamayı zorlaştırıyor ve teknik terimlersiz de insanlara doğru ve eksiksiz bilgi vermek zorlaşıyor. Kısacası tam bir ikilem.

Mesela, 2001’deki başka bir makaleye göre meme kanseri, obezite, depresyon ve astım hakkında internetteki bilgilerin çoğu geçerli fakat ciddi manada natamam.¹⁰ Ayrıca, yukarıda bahsettiğim arama motorlarının bulduğu sonuçların sadece 5’te 1’i konu ile alakalı websitelere yönlendiriyor.¹¹ Bu konuyu üniversitemdeki profesörüme sorduğumda Google’ın algoritma teknolojisinin ilk zamandan beri gelişmediğini fakat elindeki datanın büyümesi yüzünden daha fazla sonuç verdiğini söyledi. Yani, daha fazla sonuç bulması arama motorunun algoritmasının gelişmiş olmasından değil, datanın artmasından kaynaklanıyor. Fakat algoritma teknolojisinin arkasındaki matematik hala sorunsuz değil.

Şimdi yukarıda bahsettiğim güncel makalelerin bulduğu sonuçları aktaracağım. 2016’da pankreas kanseri hakkında internette olan bilgilerin anlaşmasının zor olduğu bulundu. Ayrıca alternatif terapi konusunda yanlış bilgiler verdiği görüldü. Yukarıda bahsettiğim 2012’de yapılan, bebekler ile alakalı, araştırma ise 1300 websitenin %28.1’inin yanlış bilgi ve %28.4’ünün alakasız ve sadece %43.5’inin doğru bilgi verdiğini buldu. Yani, sadece %43.5’i Amerikan Pediatrik Akademisi’nin önerdiği rakamları önermiş… Bu 1300 websitenin %19’u parekende satış websitesi ve diğer %19’u ise çeşitli şirketleriyle ve çıkar gruplarıyla ilişkili olduğu bulundu. Bu parekende satış websitelerinin sadece %8.5’i doğru bilgi sunmuş.

Yani, kıssadan hisse: İnternetteki bilgileri iyi ölçüp biçmek lazım. Fakat, yine bir ikilemdeyiz. Biz doktor olmadığımız için bilgileri ölçüp biçecek bilgimiz yok. Olsa, zaten böyle websitelere başvurmayız, değil mi? Peki ne yapmalı? Amerika Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) .gov’lu websitelerdeki bilgilere başvurulmasını tavsiye ediyor. Yukarıda bahsettiğim 2012’de yapılan araştırma URL’si .gov ile biten websitelerin %80.9’unun ve ulusal organizasyonların (URL’si .org ile biten) %72.5’inin doğru bilgi sunduğunu buldu. URL’si .edu ile biten websitelerin bile sadece %50.2’si doğru bilgi vermiş. Bloglardan hiç bahsetmeyeceğim bile çünkü doğrulukları %30’un hatta bazen %25’in bile altında.

Bence siz siz olun internetteki bilgilere karşı şüpheci tavır sergileyin ve doktorunuza danışmadan internetteki bilgileri uygulamayın. Doktorlarımız bizlere lazım, biz de Yüce Grup olarak bu konuya çok düşkünüz ve sizlere her zaman editör doktorlarımız sayesinde bilimin desteklediği bilgileri sunmaya çalışıyoruz.

Cline, R. J. W. “Consumer Health Information Seeking on the Internet: The State of the Art.” Health Education Research 16, no. 6 (2001): 67192. doi:10.1093/her/16.6.671.
“Health Fact Sheet.” Pew Research Center Internet Science Tech RSS. 2013. Accessed May 26, 2016. http://www.pewinternet.org/factsheets/ healthfactsheet/.
“Health Fact Sheet.” Pew Research Center Internet Science Tech RSS. 2013. Accessed May 26, 2016. http://www.pewinternet.org/factsheets/ healthfactsheet/.
Chung, Matthew, Rosalind P. Oden, Brandi L. Joyner, Alexandra Sims, and Rachel Y. Moon. “Safe Infant Sleep Recommendations on the Internet: Let’s Google It.” The Journal of Pediatrics 161, no. 6 (2012). doi:10.1016/j.jpeds.2012.06.004.
Storino, Alessandra, Manuel CastilloAngeles, Ammara A. Watkins, Christina Vargas, Joseph D. Mancias, Andrea Bullock, Aram Demirjian, A. James Moser, and Tara S. Kent. “Assessing the Accuracy and Readability of Online Health Information for Patients With Pancreatic Cancer.” JAMA Surgery JAMA Surg, 2016. doi:10.1001/jamasurg.2016.0730.
Daha fazla pozitif etkileri öğrenmek istiyorsanız Haynes and Cline (2001) 674677.
Mclellan, Faith. “”Like Hunger, like Thirst”: Patients, Journals, and the Internet.” The Lancet 352 (1998). doi:10.1016/s01406736( 98)903014.
AWHONN (1997) Nurses speak out: are you using the Internet for nursing? Association of Women’s Health, Obstetric, and Neonatal Services, 1(4), 17.
McKinley, J., Cattermole, H. and Oliver, C. W. (1999) The quality of surgical information on the Internet. Journal of the Royal College of Surgeons of Edinburgh, 44, 265–268.
Berland, G. K., Elliott, M. N., Morales, L. S., Algazy, J. I., Kravitz, R. L., Broder, M. S. et al. (2001) Health information on the Internet. Accessibility, quality, and readability in English and Spanish. Journal of the American Medical Association, 285, 2612–2621.
Berland, G. K., Elliott, M. N., Morales, L. S., Algazy, J. I., Kravitz, R. L., Broder, M. S. et al. (2001) Health information on the Internet. Accessibility, quality, and readability in English and Spanish. Journal of the American Medical Association, 285, 2612–2621.

BİLGİ:

Teyid ön yargısı, kişilerin kendi inançlarını, düşüncelerini ve hipotezlerini destekleyen ya da teyid eden bilgileri kayırma, dikkate alma ve öne çıkarma eğilimidir. Bu ön yargıya sahip kişiler inançlarına, düşüncelerine ve hipotezlerine ters düşen, karşı duran, onlarla çelişen bilgileri ihmal etme, yok sayma eğilimi gösterir. (kaynak: https://tr.wikipedia.org/wiki/Teyid_%C3%B6nyarg%C4%B1s%C4%B1)