Rotavirüs nedir, nasıl hastalık yapar?
Rotavirüs gastroenteriti çocuklardaki en sık ishal etkenidir. 0–2 yaş arası çocukluk ishallerinin yaklaşık %’50 sinden sorumludur. En sık gözlendiği dönemler sonbahar, kış ve ilkbahardır, Eylül – Mart ayları arasındaki en sık ishal etkenidir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde 5 yaş altında ishale bağlı en sık hastaneye yatış nedeni ve ishale bağlı en sık ölüm nedenidir.
Fekal-oral yolla alınan Rotavirüslar çoğunlukla mide asiditesine çoğunlukla dayanıklıdır. Az sayıda incebarsağa ulaşan virüsler özellikle incebarsağın jejenum bölgesindeki yüzey epitel hücrelerine etki ederler. İnce barsaklarda epitelyum hücre villüslarında kısalma ve atrofi gibi dejenerasyonlar, epitelyum hücrelerinde yassılaşma, mikrovillüslerde kayıplar gibi histolojik değişikliklere neden olurlar. Böylelikle incebarsağın yapısının bozulması ve yüzey alanında kayba neden olurlar. Normal olarak incebarsak yüzey epitelyum hücreleri tarafından salgılanan disakkaridaz gibi sindirim için gerekli olan enzimlerin üretimleri azalır. Bu durumda şeker gibi moleküller incebarsak lümeninde parçalanamayacağı için emilemeyecek ve lümen içinde hiperosmotik bir durum yaratacaktır. Bu durumda incebarsakta bütünlüğü bozulmuş epitel hücrelerinden lümen boşluğuna doğru sıvı sekresyonu olacak ve diyare oluşacaktır. Hastada bu durumda malabsorbsiyon tablosu gelişecektir.
Bulgular nelerdir?
Rotavirüs ile enfekte kişide hiçbir şikayetin olmadığı asemptomatik tablodan, hafif, orta, ağır derecede gelişen ateşlenme, kusma, ishal şikayetleri oluşabilmektedir. Orta ve ağır şikayetlerde dehidratasyon tablosu gelişebilmektedir. Hastalığa bağlı ölümlerin nedeni de gelişen dehidratasyon ve elektrolit bozukluklarıdır.
1–3 günlük inkübasyon süresi sonrasında ilk olarak ishal veya kusma tablosu gelişebilir. Kusma başlangıçta yediklerini çıkarır tarzda iken devamında safralı kusmalar başlayabilir. İshali bol sulu sarı-yeşil renkte olabilir. Dışkıda kan ve mukus yoktur. Tabloya ateşlenme de eşlik edebilir, 37–40 C arasında 1–7 gün seyreden ateşlenme olabilir. Kusma ve ishal devam edip hastaya ihtiyacı olan sıvı ve gıda takviyesi yapılmaz ise hafifden ağıra kadar değişen dehidratasyon tablosu gelişebilmektedir.
Kimlerde hastalık yapar?
Rotavirüs özellikle 5 yaş altındaki çocuklarda hastalığa neden olur. En sık yakalanma dönemi 1 ay – 2 yaş arası çocuklardır. Rotavirüsün 7 alt grubu olduğundan dolayı bir defa Rotavirüs gastroenteriti geçiren kişinin tekrar diğer serotiplerle de hastalık geçirme olasılığı vardır. Rotavirüs aşısı uygulanmış çocuklarda bile aşısın içermediği subgruplarla da hastalığa yakalanma riski düşük de olsa vardır.
Tanı: İshal, kusma, ateşlenme, dehiratasyon ve elektrolit kaybı birçok hastalığın bulgusu olabilmektedir. Ayırıcı tanı sadece klinik tablo değerlendirilerek yapılmaz. Rotavirüs antijen varlığı ELİSA ve Lateks Aglütinasyon yöntemiyle saptanabilir. Dışkı örneğinden çalışılan hızlı antijen testi ile hastalık etkeni hemen tanınmaktadır. Testin sensitivitesi yüksektir, yalancı pozitiflik oranı % 3–5 arasında değişir. Diğer tanıtıcı tetkik ise gaita örneğinde virüsün elektron mikroskopisi ile gösterilmesidir.
Önlem: Tüm ishal etkenlerinde olduğu gibi hastalığın esas önlenmesindeki en etkili yol hijyen kurallarına uymaktır. Salgınların önlenmesinde temiz su kaynaklarına ulaşım, kanalizasyon hizmetlerinin tam olması gerekmektedir. Yiyecek ve içecek temizliği önemlidir. Suların klorlanması, gerektiğinde kaynatılması salgınları önler.
Aşılama ile korunma: Hastalığa karşı diğer bir en etkili önlem virüse karşı aşılama ile korunmadır. Halk arasında bilinen yanlış Rotavirüs aşılarının tüm ishale karşı koruduğu bilgisidir. İshal birçok etkenle oluşan bir hastalıktır. Rota virüs de 0–5 yaş arasındaki çocuklarda en sık ishale neden olan virüs etkenidir. Aşılama ile de sadece rota virüs etkenine karşı bağışıklama söz konusudur. Aşılama ile özellikle mide ve ince bağırsaklarda rota virüsüne karşı koruyucu hücresel ve humoral bağışıklık elemanları artar.
Şu an ülkemizde rotavirüsüne karşı 2 aşı uygulanabilmektedir. Aşılama ile hastalığa karşı %95’lere varan koruma sağlanabilmektedir. Rota virüsüne bağlı özellikle hastaneye yatış gerektiren derecede şiddetli ishallerde % 98’e varan koruyuculuğu vardır. Ulusal aşılama programında olmayan bu aşı özellikle risk grubunda olan 0–6 ay arası bebeklere uygulamak için önerilmelidir. 3. aya kadar aşılanmayan bebeklere aşı uygulanmamalıdır.
Dr. Kemal AKPINAR
Anadolu Sağlık Merkezi Çocuk Sağlığı ve
Hastalıkları Uzmanı