BİR GÖRÜŞ / MAYIS 2016
Aristoteles’in nelerde öncü olduğu hakkında konuşmanın anlamı yok. Çünkü, felsefe departmanları dışında onu pek tanıyan da yok. İsmini herkes duymuş olabilir ama, onu akademi dışında okuyanların sayısı azdır. Aslında Aristoteles, kompleks kitaplarının içerisinde günlük hayatta sorguladığımız şeylere cevap vermiştir. Bunlardan en önemlisi, mutluluk… Konu bayağı geniş, kapsamlı… Ve kendisinin siyaset felsefesini de çok etkilemiştir “mutluluk” anlayışı.
Önce size sorayım: “Para mutluluk getirir mi?”
Şimdi yazının gerisini okumadan biraz düşünün lütfen…
Aristoteles’e göre, “mutluluk” yalnızca kendisi için amaçlanan tek şeydir. Tekrar etmek gerekirse “mutluluk”, yalnızca bir amaç olarak hedeflenen tek şeydir, başka şeylere bir araç veya alet olarak hedeflenmez. Unutmayalım ki, bazı amaçlar da başka amaçların aracı olarak kullanılır. Fakat, mutluluk eksiksiz bir amaçtır. Zenginlik ve para yanlızca kendileri için asla amaçlanamaz… Mesela, zeka ve onur gibi değerler erdemin bir paçası olarak (Aristoteles’e göre) yanlız kendileri için amaçlanırlar… Ancak, başka şeylerin de amacıdır aslında… Zeka mutluluğun bir amacı olarak da görülür, fakat bu zekanın kendisi için amaçlanır olması gerçeğini de değiştirmez. Kısacası, Aristoteles diyor ki, “Hiç kimse mutluluğu başka bir şeyin aracı olarak aramaz. Mutluluk kendisi için bir amaçtır.”
Aristoteles, bu düşünceden şu sonucu çıkarıyor: “Mutluluk tek başına, hayatı yaşamayı değerli kılar.” Konuyu burada bitirmeyip mutluluğun başlıca iyi olması gerçeğini savunmak için başka bir fikir ortaya sunuyor Aristoteles: “Mükemmel olan ‘iyi’ kendi içinde yeterlidir.”
“Kendi içinde yeterli olmayı ise, tek başına alındığında hayatı tercih edilecek kılan ve hiçbir eksiği bulunmayan şey diye kabul ediyoruz, mutluluğun böyle bir şey olduğunu düşünüyoruz…”
Mesela, parayı hayata tercih edilecek kılan ve hiçbir eksiği bulunmayan bir şey olarak kabul edebilir misiniz? Bu yüzden, bir amaç olarak, iyi ve kendi içinde yeterli olarak iyi diyerek, “iyi” konseptini ikiye ayırıyor Aristoteles… Mutluluk, bu düşünüşe göre, eylemlerin yöneldiği amaçtır ve hayatı yaşamanın değerli olmasına yeterlidir. Kendi içinde değerlendirdiğimiz şey, aynı zamanda kendi içinde yeterli bir “iyi” olan şeydir. Kısacası, mutluluk kendi başına değerlidir. Sormamız gereken sorulardan biri şu: “Paraya yalnızca kendisi için mi, yoksa sadece başka şey için mi değer veriyoruz?” Ayrıca, para kendi kendine “yalıtılmış” bir halde mi iyidir, yoksa iyiliği için başka şeye mi dayanmaktadır?
O halde, “Mutluluk Nedir?..”
İnsanın işlevini anlamak, bu sorunun cevabının büyük bir parçasıdır.
Mutluluğun en iyi şey olduğunu söylemek de bir anlaşma varmış gibi görünmektedir. Ama, bundan öte onun daha açık olarak ne olduğunun söylenmesi arzu edilmektedir. Belki insanın işlevinin ne olduğunu kavrarsak, bu gerçekleşebilir. Çünkü, nasıl bir flütçünün, bir heykeltıraşın ve her ustanın, genellikle de bir işi ve yaptıklarının iyi olması, onların işleviyle alakalı görünüyorsa, insan için de aynen böyle düşünülebilir, tabii ki onun herhangi bir işlevi varsa…
Yaşayan şeylerin beslenme, hareket, gelişme vesaire gibi işlevleri vardır. Bu tarz işlevler hayvanlarda ve bitkilerde ortaktır. Fakat, bizim insanlar olarak gerçek işlevimiz nedir? Unutmayalım ki, bizim de modern “Abraham H. Maslow İhtiyaç Hiyerarşisi”nin gösteridiği gibi, hayvansal ihtiyaçlarımız var… Fakat, bize özgü olan işlev nedir? Aristoteles “erdem”dir cevabını veriyor. İnsanın işlevi “ruhun rasyonel bir ilkeye göre etkinliğidir” diyor. Kısacası, mutluluk insanın işlevini iyi icra etmesinden doğuyor. Yani, mutluluk, erdem sahibi olmaktır ve bu ikisi arasında ayrım yapmıyor: erdem mutluluktur ve mutluluk erdemdir. Aristoteles’e göre de, bu yüzden mutluluk anlık bir şey değil veya çabukça ortaya çıkmıyor. İstikrarlı karakter mutluluğa ulaşmamızı sağlıyor. Yani, erdem bu istikrardan geliyor… Para ise, çabuk kazanılabilir. Paranın karakterle de alakası olmayabilir. Paranın verdiği mutluluklar anlıktır. Açken parayla bir simit almak bana haz verir, çünkü açlığımı keser… Fakat buna mutluluk diyebilir miyim? Yeni bir araba almak bana haz verir, ama bu anlıktır. Ya da, parayla yeni bir şey almak bana haz verir, ama mutluluk vermesi için erdem sahibi olmam gerekir ve bu da ancak istikrarlı bir karakter ile olur…
“Erdem nedir?” o halde…
Her şeye rağmen, “mutluluk”u, “erdem”dir deyip bırakacak halimiz yok. Aristoteles erdemi ikiye ayıryor; “ahlaki erdemler” ve “dianoetik (düşünme yetisi) erdemler” diye… Bu tarz ayrımları, gelecek filozoflarda da görüyoruz. Mesela, John Stuart Mill zevkleri de ikiye ayırmıştır;; “seks” ve “entelektüel aktivite” aynı tarz zevk vermezler mesela. Aristoteles’e dönecek olursak, “ahlaki erdemler”i şöyle sıralayabiliriz: Cesaret, cömertlik, adalet, ölçülülük gibi değerler bu kategoriye girer. Dianoetik ise entellektüel aktiviteye bağlıdır, yani bir şeyi sorgulamak ve bunun sonuncunda bir şey keşfetmektir. Kısacası, ahlaki erdemler bizim günlük yaşamamız için; dianoetik ise, pratik, teorik, bilim, sanat tarzı mental aktiviteleri kapsar. Mutluluk, “erdem”dir derken, Aristoteles, bu erdemlere uygun faaliyetlerle ancak mutluluğa ulaşırızı kast etmektedir. İnsanın amacı da, dediğimiz gibi, erdemli olmaktır ve bu yüzden insanın amacı mutlu olmaktır… Fakat, aşırı yoksul olmak da bu erdemli faaliyetlerin azalmasına yol açabilir ve mutluluğu negatif olarak etkileyebilir. Yine de erdemli olmak kişinin iç dünyasıyla ilgili bir durumdur ve dışsal koşullardan bağımsız ele alınması gerekmektedir. Erdemli kişi özgür bir şekilde erdemli faaliyetleri seçerek bunları alışkanlık haline getirir ve bu onun karakterini oluşturur. Daha da uzatmayalım, kısaca gördüğünüz gibi, paranın bizi erdemli faaliyetlere süreklemede bir araç olabilmesi mümkündür, ama para bir amaç olamayacağı için mutluluk getirmez. Unutmayalım ki, eğer para, bir kişi için amaçsa o insan erdem sahibi değildir ve zaten mutlu olamaz…
Referans: Nikomakhos’a Etik
Aristoteles kimdir?
Kısaca “Aristo” denen antik Yunan filozofu Aristoteles, Platon ile Batı düşüncesinin en önemli iki filozofundan biri sayılır. Fizik, gökbilim, ilk felsefe, zooloji, mantık, siyaset ve biyoloji gibi konularda pek çok eser vermiştir. M.Ö. yaşayan Aristoteles’in yazıları iki kümeye ayrılır: “Aristoteles tarafından yayımlanan ancak bugün kaybolmuş yazılar” ve “Aristoteles tarafından yayımlanmamış, hatta yayına yönelik de kaleme alınmamış, buna rağmen de toplanıp muhafaza edilmiş yazılar.”
Abraham Harold Maslow kimdir?
Rusya’dan ABD’ye göçmüş maddi olanakları sınırlı bir Yahudi ailesinin çocuğu olarak New York’ta 1908’de doğan Abraham önce ailesini memnun etmek için hukuk eğitimi aldı, sonra da psikoloji alanına eğildi. “insan cinselliği” üzerine araştırmalar da yapan Prof. Dr. Abraham, Columbia Üniversitesi’nde ikinci akıl hocası Alfred Adler ile tanıştı. Psikoloji profesörü olan ve 1970’de 62 yaşında ölen Abraham, “humanistic psychology”nin ortaya çıkmasında katkıları bulundu ve “Maslow İhtiyaç Hiyerarşisi”ni yazdı.
John Stuart Mill kimdir?
1806–1873 yılları arasında yaşayan Mill, İngiliz filozof, politik ekonomist, parlamento üyesiydi. Ahlak alanında yararcılığı savunan Mill, hazzı ya da mutluluğu insan eylemlerinin en büyük amacı ve mutlak ölçüsü yapmış ve yararcılığında, genelin iyiliğini ve refahını temele almıştır.
wikipedia’dan
