Nörobilim, Hukuk ve Ötesi – Uluslararası Kongre’si

Nörobilim, Hukuk ve Ötesi isimli Uluslararası Kongre, 19- 20 Nisan 2018 tarihlerinde MEF Üniversitesi Ayazağa/İstanbul kampüsünde yapılacak.

Konferansın Kavramsal Çerçevesi

Genel Çerçeve

Gitgide önem kazanan bir çok-disiplinli bilim dalı olan nörobilim, doğa bilimleri ve toplumsal bilimler arasında var olduğu kabul edilen sınırların önemli bir bölümünü geçersiz kılıyor. Canlılarda motor hareketin ve bilişsel yetilerin ardında yatan nörobiyolojik mekanizmaları keşfetme hedefi güden nörobilim, bu çerçevede istaer istemez insanın sosyal davranışlarının biyolojik temellerini de araştırıyor. Dolayısıyla, geçmişte ve günümüzde karşılaşılan her toplum türünde insanın sosyal davranışlarını düzenlemede bir araç olarak kullanılan hukuk da kaçınılmaz olarak nörobilimin ilgi alanına giriyor. “Nörohukuk” olarak adlandırılan bir alt-disiplin çerçevesinde yaklaşık yirmi yıldır hukuk ve nörobilim arasındaki ilişkiyi irdeleyen bilimsel çalışmalar yapılıyor.

Nörobilimdeki gelişmelerin hukuk kuramı ve uygulaması üzerinde yaratacağı potansiyel etkinin iki şekilde kendisini göstereceği düşünülüyor. Bir yanda, nörobilim yoluyla elde edilen yeni bilgilerin ve keşfedilen yeni araştırma yöntemlerinin, hukuk sistemlerinin dayandığı temellere ilişilmeksizin, hukuk alanına dahil edilmesine yönelik çalışmalar sürdürülüyor. Daha somut bir ifadeyle, bu bağlamda kalan çalışmalarda nörobilimin hukuki uyuşmazlıkların çözümünde daha isabetli kararlara varılmasını sağlayacak ileri ölçüde uzmanlaşmış bir nevi adli tıp dalı olarak görüldüğünü söyleyebiliriz. Diğer cephede ise, nörobilimdeki ilerlemelerin hukuk alanında geçerli temel kavramlara yönelik ciddi bir meydan okuma oluşturup oluşturmadığına dair bir tartışma yürütülüyor. Bu ikinci bağlamda kalan çalışmaları yürütenler, nörobilimdeki gelişmelerin özgür irade, bilinç, zihin durumları gibi kavramları alt-üst ederek “insan doğasına” ilişkin mevcut kavrayışı ne derece sarsacağını kestirmeye gayret ediyorlar. İnsan davranışını belirleyen beyin mekanizmalarını nörobilim aracılığıyla daha iyi kavradığımız aşamada, hukuk sistemlerinin temel dogmalarından birisi olan bilinçli bir zihinde oluşan istek, arzu, kast vb. etkenlerin aracılığıyla harekete geçen insan varsayımını terketmek zorunda kalacağımızı varsayıyor bu gayreti sarf edenler.

“Hukuk, Nörobilim ve Ötesi” başlıklı konferans hukuk ve nörobilim arasındaki ilişkiyi bu ikinci çerçeveden incelemeyi hedefliyor. Bu çerçeveye içkin tartışmaların nörobilim yöntemlerinin hukuki uyuşmazlıkların yargı yoluyla çözümünde kullanılabilir olmasını teknik açıdan mümkün kılmanın ötesine geçen bir boyutu var. Kurallı toplumsal düzen ve insanın kurala uyma davranışını açıklamak için psikoloji disiplinini de içine alan felsefi ve kuramsal yaklaşımlara ihtiyaç bulunuyor. Konferansta beş ayrı panel halinde hem hukuk ve nörobilim ilişkisinin teknik boyutu içinde kalan konular, hem de hukuk, nörobilim ve psikoloji disiplinleri arasındaki ilişkiyi kuramsal yönden inceleyen çalışmalar katılımcılar tarafından etraflıca ele alınacak.

Panel 1: İnsan Doğası, Bilinç ve Rasyonalite

İnsanın bilinçli bir canlı olduğu hukuk sistemlerinin kişiyi tanımlarken başvurduğu temel varsayımların başında geliyor. Kişinin davranışlarından sorumlu tutulabilmesi için bu davranışları bilinçli olarak gerçekleştirmesi bir zorunluluk olarak kabul ediliyor. Ne var ki, insan davranışlarının ardında bilinçli bir zihin bulunduğu varsayımının geçerliliği nörobilimde 1980’den beri ciddi biçimde sorgulanıyor. Bilinç olarak tanımlanabilecek bir nörobiyolojik mekanizmanın mevcut olup olmadığı, merkezi sinir sistemndeki bilinç dışı devrelerin davranışların gerçek sebebi olup olmadığı gibi konular etrafındaki tartışmalar giderek yoğunlaşarak devam ediyor. Bu panelde bu genel çerçeve içindeki tartışmalı konulardan bazıları incelenecek.

Panel 2: Bellek ve Bilinç, Hukuk ve Fizyoloji

Dikkatin nörobiyolojisi nörohukuk açısından öncelikle teknik bakımdan önemli konulardan birisini oluşturuyor. Hukuk uygulamasında, özellikle hukuki uyuşmazlık çözümünde geçmiş olayların aslına uygun biçimde tespit edilmesi gerekiyor ve bu bağlamda tanık, fail ve mağdur ifadeleri önemli bir kaynak oluşturuyor. Dolayısıyla dikkatin ve belleğin nörobiyolojisini ne kadar iyi anlaşılırsa, geçmiş olaylara ilişkin elde edilen tanıklıkların isabet derecesini de o derece iyi tespit etmek mümkün olacak. Öte yandan, duyular yoluyla edinilen uyaranların beyinde ne şekilde işlendiğini ve bu bilginin hangi yollardan yeniden canlandırıldığını anlamak bilinç olgusunu anlamak açısından da önemli. İkinci panelde bilinçli farkındalık ve dış dünyanın duyular aracılığıyla kavranması arasındaki bağlantı sorgulanarak, ilk panelde ele alınan konular bir başka boyutuyla masaya yatırılacak.

Panel 3: Normatif Düzen, Toplumsallık ve Psikoloji: Dehşet Yönetimi Kuramı

Dehşet yönetimi kuramı kişinin içinde yaşadığı toplumun normatif değerlerine bağlılıkla o kişinin ölümlülüğü fikrine maruz kalması oranı arasında doğrusal bir ilişki bulunduğunu varsayar. Toplumsal çerçevede geçerli kurallar düzeni ve insan psikolojisi arasındaki ilişkiyi irdelemek açısından belirli bir çerçeve sunan bu kuram, ölümlülük fikrine maruz kalmak nedeniyle yaşanan psikolojik gerilimi kontrol altında tutabilmek için insanların kendi varoluşlarını anlamlı kılan dünya görüşlerine bağlılık geliştirdiklerini, böylelikle kendilerini kaçınılmaz ölüme mahkum basit canlılar gibi görmekten kurtulduklarını ileri sürer. Bu panelde insan psikolojisi ve normatif toplumsal düzen arasındaki ilişki bu spesifik çerçeveden incelenirken, aynı zamanda dördüncü panelde ele alınacak konulara da bir giriş yapılmış olacak.

Panel 4: Biyoloji, Evrim ve Hukuk

Toplumsal kurallar ve toplumsal biliş arasındaki ilişki üzerinde çok araştırma yapılan alanlardan birisi. Küçük yaşlardan itibaren kurallar hakkında muhakeme yürütmeyi mümkün kılan gelişkin bir sistemin insan beyninde işliyor olması, kural odaklı muhakemenin bir evrimsel adaptasyon olduğuna ilişkin önemli bir gösterge olarak kabul ediliyor. İnsanlar gerek açık gerek örtülü biçimde çok sayıda kural öğreniyor ve bunları içselleştiriyorlar. Bu kurallar uymak için motive oldukları gibi, diğerlerinin de bunlara uymasını bekliyorlar. Bu çerçevede emosyonların da önemli bir rol oynadığı tespit edilmiş durumda. Kurala uyma basit bir fayda – zarar hesabı olmaktan öte bir anlam taşıyor. Kural çiğneme davranışı çok sayıda olumsuz sosyal emosyon doğururken, kurala uyma davranışı kişide olumlu emosyonlarla eşleşiyor. Bu da kural odaklı muhakemenin sosyal öğrenme yoluyla edinilen bir özellik olmadığını, adaptif bir içerik taşıdığını gösteriyor. Dolayısıyla, insanda toplumsal davranışlara yönelik genel kuralları ortaya çıkarmayı sağlayan bilişsel, dilsel ve fiziksel özellikleri incelemek yoluyla insan davranışını düzenleyen toplumsal mekanizmaların evrimsel açıklamalarına erişmek pekala mümkün. Bu panelde kurallı düzenlerin ve bu bağlamda hukuk düzeninin evrimsel psikoloji aısından adaptif yönleri tartışılacak.

Panel 5: Yapay Zekâ, Tıbbi Teknolojiler, Etik ve Hukuk

Yapay zekanın günlük hayat içinde tuttuğu yer gitgide genişliyor. Şimdiye dek sadece insanlara özgü kabul edilen bazı faaliyetleri gerçekleştiren robotlardan kaynaklanan hukuki sorunları çözmek salt soyut kuramsal bir uğraş olmaktan çıkmış durumda. Akıllı makinelerin yerine getirdiği işlerin hem nitel hem de nicel olarak sürekli artması nedeniyle, robotların hukuki sorumluluğunun düzenlenmesi kaçınılmaz hale geliyor. Yapay zekanın kullanım alanları toplumsal yaşamın her köşesine dek uzanabilecek nitelikte olduğu için, söz konusu hukuki çerçeve sadece teknik konuları değil etik başlıkları da içermek durumunda. Nörobilim ve yapay zeka arasında uzun zamandır, beynin işleyişini anlamak yoluyla akıllı makineler yapmada daha yetkin olunacağı varsayımına dayalı bir ilişki mevcut. Güncel yapay zeka çalışmalarının iki temel direği olan derin öğrenme ve takviyeli öğrenmede, nöronlar arasındaki biyolojik ilişki formel matematiğe dönüştürülmeye çalışılıyor. Ancak, nörobilim kanalıyla edinilen bilgi aynı zamanda yapay zeka alanındaki etik prensipleri tanımlamada da yardımcı olabilir. Bu panelde bu konular farklı perspektiflerden tartışılacak.

PROGRAM

19 Nisan Perşembe:

10:00–10:30

Açılış Konuşmaları

10:30–13:30

Panel 1: İnsan Doğası, Bilinç ve Rasyonalite
Kolaylaştırıcı: Oğuz Polat (Acıbadem Ün. – MEF Ün.)

Scott Vrecko (King’s College London)
İnsan-sonrası Bilinç: Yaşayan Sistemler, Gezegensel Bilinç ve Evrensel Akrabalık

Günkızılca Yürür (Altınbaş Ün.)
Musallat olma deneyiminde yaşandığı şekliyle, Dersim Alevileri’nin yaşam dünyasında insan ve milaket ilişkisi

Hakan Gürvit (İstanbul Ün.)
İnsan Varoluşu Çoğunlukla Bilinçaltı Zihinsel Süreçlere Dayanır: Normal ve Normal Olmayan Biliş Yoluyla Öğrendiklerimiz

Spyros Antonelos (MEF Ün.)

Arabuluculuk süreçleri içerisinde karar vermenin nörobiyolojik yönleri

15:00–18:00

Panel 2: Bellek ve Bilinç, Hukuk ve Fizyoloji
Kolaylaştırıcı: Ozan Erözden (MEF Ün.)

Ertan Yurdakoş (Altınbaş Ün.)
Emosyonların Nörofizyolojisi*

Güven Güzeldere
Nörobilim-Hukuk İlişkisinde Temel Kavramlar ve Nöro-Hukuk’un Geleceği*

Öget Öktem Tanör
Bellek*

Tade Matthias Spranger
Yalan dedektörleri, zihin okuma ve mahkemelerde fMRI kullanımı

20 Nisan Cuma:

10:00–12:00

Panel 3: Normatif Düzen, Toplumsallık ve Psikoloji: Dehşet Yönetimi Kuramı
Kolaylaştırıcı: Demet Başar (MEF Ün.)

Markus Quirin (Salzburg Üniversitesi, Avusturya)
Kişiliğin Nörodinamikleri: Psikolojik İşleyişlere Bütüncül Sistemler Yaklaşımı ve Ölüm Tehdidi ile Başa Çıkma Üzerine Uygulamaları

Hayal Yavuz Güzel (Hacettepe Ün.)
Benliğe Karşı Tehdit ve Savunma: Ölümlülük, Belirsizlik ve Toplumdan Dışlanma*

Müjde Koca Atabey (İstinye Ün.)
DYK’nın temel varsayımlarına alternatif açıklamalar: Kayıp kaygısı, engelliliğin algısal belirginliği ve Gezi Parkı protestoları

Müjde Peker (MEF Ün.)
Belirsizlik ve ölümlülüğün belirginliği durumlarında usuli adalet muhakemesi: Grup ile özdeşleşmenin etkisi

13:00–15:00

Panel 4: Biyoloji, Evrim ve Hukuk
Kolaylaştırıcı: Müjde Peker (MEF Ün.)

Ejder A.Yıldırım (Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi)
Emosyonel Sistemler, Sağkalım Ve Emosyonların Sosyal Psikolojik İzdüşümleri*

İlker Küçükparlak
Adalet Duygusunun Evrimi*

Ozan Erözden
Kurallı Toplumsal Düzen ve Evrimsel Adaptasyon*

Güçlü Akyürek
Kriminolojide Pozitivist Akım*

15:30- 17:30

Panel 5: Yapay Zekâ, Tıbbi Teknolojiler, Etik ve Hukuk
Kolaylaştırıcı: Tuna Çakar (MEF Ün.)

Yeşim Işıl Ülman
Tıpta Yapay Zekaya Etik Yaklaşım

Çağlar Ersoy
Algoritmanın Kanunları ve Hukukun Geleceği*

Uğur Sezerman
Omiks teknolojileri, Büyük Veri Analizleri, Kişiye Özel Tıp ve Etik Sorunları*