“Kemoterapi yan etkilerinin yüzde 90’ı geçici”

Kan­ser has­ta­lı­ğı­nın teda­vi­sin­de uygu­la­nan kemo­te­ra­pi denil­di­ğin­de akla ilk gelen yan etki­le­ri olu­yor. Bu da çoğu has­ta­yı kor­ku­tan hat­ta bazen teda­vi red­di­ne bile götü­ren bir süreç orta­ya çıka­rı­yor. Tür­ki­ye İş Ban­ka­sı işti­ra­ki Bayın­dır İçer­enk­öy Hastanesi’nden Prof. Dr. Mus­ta­fa Yay­la­cı, kemo­te­ra­pi teda­vi­sin­de­ki son geliş­me­le­ri ve teda­vi­nin yan etki­le­riy­le başa çık­ma­nın yol­la­rı­nı anlat­tı: Kan­ser hüc­re­le­ri nor­mal hüc­re­ler­den daha çok bölü­nür ve çoğa­lır. ​‘İlaç teda­vi­si’ veya ​‘kim­ya­sal teda­vi’ de kemo­te­ra­pi­de bu pren­si­be daya­na­rak geliş­ti­ril­miş bir teda­vi yön­te­mi­dir. Kont­rol­süz çoğa­lan kan­ser hüc­re­le­ri çoğu zaman vücut meka­niz­ma­sı tara­fın­dan yok edi­lir ama bazı hüc­re­ler kaçıp kur­tu­la­bi­lir. Gidip baş­ka bir yere yer­le­şen bu hüc­re­ler, bir süre son­ra (3−6−12 ay vb.) yeni­den can­lan­ma­ya baş­lar. İşte kla­sik kemo­te­ra­pi bu çoğa­lan hüc­re­le­ri yok etme­ye çalışır.

50 YIL­LIK GEÇ­Mİ­Şİ VAR

Çoğa­lan hüc­re­le­ri etki­le­yen ve 70 yıl­lık bir mazi­si olan kemo­te­ra­pi teda­vi­sin­de yıl­lar için­de aşa­ma­lar kay­de­dil­di. Kan­se­rin çoğal­ma süre­le­ri göz önü­ne alı­na­rak, bir­leş­ti­ril­miş ilaç­lar­la kla­sik kemo­te­ra­pi şema­la­rı orta­ya çık­tı. Kemo­te­ra­pi­de 50–70 yıl­dır bilim­sel araş­tır­ma yön­te­mi ile han­gi ilaç­la­rın han­gi has­ta­lık gru­bu­na iyi gel­di­ği bulun­du. Konuy­la ilgi­li çalış­ma­lar hala sürü­yor. Bili­nen yüz­ler­ce ilaç ve bun­la­rın kom­bi­nas­yon­la­rı var. Bun­lar hazır ola­rak uygu­la­nır. İlaçl­ar, has­ta­nın yaşı­na, böb­rek ve kalp fonk­si­yon­la­rı­na göre seçi­lir. Kısa­ca­sı yıl­lar­dır hazır­lan­mış ve ispat­lan­mış teda­vi yön­tem­le­ri uygu­la­nır, bun­la­ra da kemo­te­ra­pi pro­to­kol­le­ri denilir.

HEKİM TEC­RÜ­BE­Sİ DE ÖNEMLİ

Bu pro­to­kol­le­rin yanı sıra hekim tec­rü­be­si­ne ve has­ta­nın duru­mu­na göre ilaç­lar veri­lir. Kemo­te­ra­pi­le­rin uygu­la­ma sık­lı­ğı ve süre­si, kan­se­rin türü­ne, geliş­ti­ril­miş olan teda­vi­nin etki­le­ri­ne, ila­cın for­mü­lü­ne ve vücut üze­rin­de­ki yan etki­le­rin orta­dan kalk­ma­sı ve kan hüc­re­le­ri­nin topar­lan­ma zaman­la­rı­na göre ayar­la­nır. Kla­sik kemo­te­ra­pi­ler daha çok serum­la veril­se de tab­let­le veri­len tip­le­ri de bulu­nur. Tab­let teda­vi­le­ri her gün uygu­la­na­bi­lir ancak serum­la veri­len­ler haf­ta­lık ya da 3–4 haf­ta­da bir sık­lık­lar­la tek­rar­la­nır. 3–4 haf­ta­ya denk gelen süre­le­re bir ​‘kür’ yani ​‘şifa’ denir ve bu ​‘kür’ler orta­la­ma altı ay kadar uygulanır.

HER KAN­SER TÜRÜN­DE ETKİLİ

Hemen her kan­ser türün­de kul­la­nı­lan kemo­te­ra­pi teda­vi­si­nin etki oran­la­rı fark­lı­lık gös­te­rir. Çoğu zaman has­ta­nın yaşam süre­si­ni uzat­mak hedef alı­nır ya da has­ta­nın gün­lük akti­vi­te­si­ni bozan ağrı , nefes dar­lı­ğı gibi şika­yet­ler düzel­til­me­ye çalı­şı­lır. Kür yani şifa sağ­la­na­bi­len kan­ser tür­le­rin­de (tes­tis ya da yumur­ta­lık kan­ser­le­ri­nin bir bölü­mü, akci­ğer kan­ser­le­ri­nin bir bölü­mü, len­fo­ma, löse­mi) ise has­ta artık has­ta­lık­sız yaşa­ya­bi­lir. Diğer­le­rin­de ise amaç has­ta­nın yaşam süre­si­ni uzatmaktır.

TEDA­Vİ­D­EKİ YAN ETKİ­L­ER­İN YÜZ­DE 90’I GEÇİCİ 

Kemo­te­ra­pi­nin yan etki­le­ri­ni gider­me­ye yöne­lik çok çalış­ma yapıl­dı ve bu konu­da bir­çok aşa­ma kay­de­dil­di. İlaçl­arla ilgi­li araş­tır­ma­lar da yapı­lı­yor ancak kemo­te­ra­pi­ye yöne­lik geliş­me­ler artık hede­fe yöne­lik ilaç­la­ra göre kıyas­lan­ma­ya­cak kadar az.

Kemo­te­ra­pi gören has­ta­lar önce­lik­le panik yap­ma­ma­lı. Kemo­te­ra­pi artık kor­ku­la­cak bir şey değil. Kemo­te­ra­pi­de kor­ku­lan şey aslın­da yan etki­ler­di. Eski­den bu yan etki­ler­le baş etmek çok daha zor­du ama gide­rek kolaylaştı.

Kemo­te­ra­pi­nin bulan­tı, kan düşük­lü­ğü, enfek­si­yo­na yat­kın­lık, bağır­sak prob­lem­le­ri, ağız yara­la­rı, saç dökül­me­si, el ve ayak­lar­da uyu­şuk­luk gibi yan etki­le­ri ola­bi­lir. Bu yan etki­le­rin yüz­de 90’ının geçi­ci oldu­ğu unutulmamalıdır.

BULAN­TI VE KUS­MA­YA KAR­ŞI BOL BOL SU İÇİLMELİ 

Kemo­te­ra­pi son­ra­sı bulan­tı ve kus­ma görü­le­bi­lir; bunun için has­ta­la­rın mut­la­ka dok­to­ruy­la veya bir diye­tis­yen­le ne zaman ne yiye­ce­ği­ni konuş­ma­sı gere­kir. Kemo­te­ra­pi­nin ilk gün­le­rin­de has­ta­lar daha hafif, son­ra­sın­da ise pro­te­in içe­ren gıda­lar­la beslenebilir.

Şeker ile ilgi­li bir­çok iddia dola­şı­yor. Bun­lar biraz da ​‘maga­zin­sel’ iddi­alar. Bunun­la ala­ka­lı ola­rak özel­lik­le de kan­ser konu­sun­da kanıt­lan­mış bir şey yok. Mey­ve, seb­ze, pro­te­in­li gıda­lar tüke­ti­le­bi­lir. Bol­ca su içilebilir.

Özel­lik­le ilk iki gün hat­ta beş güne kadar bulan­tı yaşa­na­bi­lir. Eğer diyet ve ilaç­la­ra dik­kat edil­mez­se, tek­rar­la­yan teda­vi­ler­de bulan­tı uzun süre­li ola­bi­lir. Bu durum bazen ger­çek­ten cid­di bir sorun ola­bi­lir. Bu neden­le has­ta­lar bulan­tı ilaç­la­rı­nı ihmal etmemelidir.

KIŞIN KALA­BA­LI­ĞA GİRM­EY­İN GÜNEŞ­Lİ HAVA­DA YÜRÜYÜN

Kemo­te­ra­pi­nin bir diğer cid­di yan etki­si de vücu­du­muz­da enfek­si­yon­lar­la sava­şan beyaz kan hüc­re­le­ri­ni azalt­ma­sı­dır. Beyaz kan hüc­re­le­ri vücu­du­muz­da enfek­si­yon­lar­la sava­şır, bu yüz­den enfek­si­yon­la­ra kar­şı dik­kat­li olmak gerekir.

Has­ta­lar özel­lik­le kış ayla­rın­da öksü­ren, hap­şı­ran insan­lar­la bir ara­ya gel­me­me­li­ler. Ancak nor­mal hayat­la­rı­nı da faz­la kısıt­la­ma­ma­lı­lar. Açık, güneş­li hava­lar­da yürü­ye­bi­lir­ler. İst­erl­erse kala­ba­lık ortam­lar­da, has­ta­ne ortam­la­rın­da, enfek­si­yon görü­le­bi­lecek çev­re­ler­de mas­ke takabilirler.

Nadi­ren kan­da trom­bo­sit düşe­bi­lir ve kana­ma­ya eği­lim ola­bi­lir. Mor­luk­lar, burun kana­ma­sı, diş eti kana­ma­sı gibi durum­lar­da mut­la­ka hekim­le­re baş­vu­rul­ma­lı­dır. Teda­vi ara­la­rın­da kan tet­ki­ki kont­rol­le­ri düzen­li yapılmalıdır.

Kan düşük­lü­ğü­ne dik­kat edil­me­li, buna bağ­lı enfek­si­yon­dan koru­nul­ma­lı ve kana­ma için dik­kat­li olun­ma­lı­dır. Kan­sız­lı­ğa bağ­lı hal­siz­lik ola­bi­lir. Kan ilaç­la­rıy­la veya kan tak­vi­ye­siy­le bu sorun giderilebilir.

DÖKÜ­LEN SAÇ­LAR TEK­RAR ÇIKAR 

Özel­lik­le kadın­lar­da kemo­te­ra­pi teda­vi­si sıra­sın­da saç dökül­me­si sık­lık­la görü­lür. Bu neden­le kadın has­ta­la­rın teda­vi sıra­sın­da saç­la­rı­nı kısalt­ma­sı öne­ri­li­yor. Teda­vi bit­tik­ten son­ra saç­lar yeni­den uza­ma­ya başlar.

Genel­lik­le saç dökül­me­si­ni engel­le­yen yön­tem­ler tav­si­ye edil­mez. Nadi­ren özel durum­lar­da bu konu­da heki­me danışılmalıdır.

Her ilaç saç dökül­me­si yapmayabilir.

KISIR­LIK RİSK­İNE KAR­ŞI YUMUR­TA DONDURMA

Kısır­lık (ste­ri­li­te) da kemo­te­ra­pi­nin yan etki­le­rin­den­dir. Doğur­gan, üret­ken yaş­ta olan kadın ve erkek­ler­de eğer doğum düşü­nü­lü­yor­sa; gerek­li görül­me­si halin­de sperm ban­ka­cı­lı­ğı ya da yumur­ta­lık­la­rın sak­lan­ma­sı yön­tem­le­ri hak­kın­da mut­la­ka hekim­le konu­şul­ma­sı gerekir.

AĞIZ YARA­LA­RI İÇİN KAR­BO­NAT­LI GARGARA

Kemo­te­ra­pi sıra­sın­da görü­len bir diğer durum ise bağır­sak prob­lem­le­ri ve ağız yara­la­rı ola­bi­lir. Ağız yara­la­rı için yumu­şak uçlu diş fır­ça­la­rı, kar­bo­nat­lı gar­ga­ra; ishal için ise elekt­ro­lit­le­rin yeri­ne kon­ma­sı için sulu diyet­ler öne­ri­lir. Çok sık olan diare­ler­de hekim veya hem­şi­rey­le bu durum görüşülmelidir.

KÜÇÜK BİR UMUT IŞI­ĞI BİLE VAR­SA MUT­LA­KA ÖNERİLİR

Eğer bir has­ta­lık teda­vi­ye çok iyi cevap veri­yor­sa, has­ta­nın yaşı ne olur­sa olsun onu teda­vi etmek için zor­la­mak gerek­li­dir. Has­ta­lık iyi bir cins­se ve teda­vi­ye cevap vere­cek­se, her has­ta­ya yaşı ve cin­si­ye­ti ne olur­sa olsun kemo­te­ra­pi­yi öne­ri­yo­ruz. Has­ta ve has­ta yakın­la­rı ile fay­da zarar iliş­ki­le­ri­ni konu­şu­yo­ruz. Onay aldık­tan son­ra da kemo­te­ra­pi teda­vi­si­ne baş­lı­yo­ruz. Risk­li dahi olsa teda­viy­le tam iyi­lik sağ­la­na­cak has­ta­la­ra bunu tav­si­ye ediyoruz.

yonetici

See aut­ho­r­’s posts