Karaciğer dostu Fibroscan’la biyopsinin işini ses dalgaları yapıyor

GAST­RO­EN­TE­RE­LO­Jİ / KASIM 2015

Bir­çok gerek­siz kara­ci­ğer biyop­si­si­ni­ni engel­le­ye­bi­len Fib­ros­can, son yıl­lar­da tüm dün­ya­da yay­gın ola­rak kul­la­nı­lı­lı­yor. Fran­sa men­şe­li bu tek­no­lo­ji, 2013 yılın­da FDA’dan (Ame­ri­kan Gıda ve İlaç Daire­si) da onay aldı. Dün­ya gene­lin­de 4 binin üze­rin­de Fib­ros­can has­ta­la­ra hiz­met veri­yor. Fransa’da 300, İngiltere’de 180, İspanya’da 160, Rusya’da 150, İtalya’da 100’ün üze­rin­de bulu­nan bu tıb­bi cihaz­dan Türkiye’de sade­ce 8 adet var. Örne­ğin nüfu­su yak­la­şık 15 mil­yon olan İstanbul’da bu cihaz sade­ce tek bir kamu kuru­lu­şun­da bulu­nu­yor. Ses dal­ga­la­rı kul­la­na­rak yağ­lan­ma­nın düze­yi­ni ult­ra­son­dan çok daha has­sas bir şekil­de ve sayı­sal bir sonuç­la ver­me özel­li­ği­ne sahip bu cihaz kara­ci­ğer sert­leş­me mik­ta­rı­nı da ölçü­yor. Böy­le­ce kara­ci­ğer hasa­rı orta­ya konu­la­rak biyop­si­nin neden ola­bi­le­ce­ği komp­li­kas­yon­la­rı engel­li­yor, beş daki­ka­da sonuç veri­yor. Ülke­miz­de bu tek­no­lo­ji­yi kul­la­nan öncü sağ­lık kuru­lu­şu olan Mar­ma­ra Üni­ve­ris­te­si Gast­ro­en­te­ro­lo­ji Enstitüsü’nden Doç. Dr. Yusuf Yıl­maz, ciha­zın yay­gın kul­la­nı­mı ile biyop­si­nin neden oldu­ğu risk­ler orta­dan kal­dı­rı­lır­ken mali­ye­tin de cid­di bir biçim­de düşe­ce­ği­ni vurguluyor.

Fib­ros­can nedir?

Fib­roS­can kara­ci­ğe­rin sert­li­ği­ni (esnek­li­ği­ni) vücu­da her­han­gi bir müda­ha­le yap­mak­sı­zın hız­lı, ağrı­sız ve zah­met­siz bir şekil­de ult­ra­son dal­ga­la­rı kul­la­na­rak kısa süre­de ölçen ile­ri tek­no­lo­ji­li yeni bir tıb­bi cihaz­dır. Özel tara­yı­cı uçla­rı yar­dı­mıy­la kara­ci­ğe­rin sert­lik dere­ce­si­ni ölçe­rek kara­ci­ğer hasa­rı­nı (özel­lik­le ile­ri evre fib­ro­zi­si) yük­sek bir doğ­ru­luk­la tah­min eder. Fib­roS­can ciha­zı kara­ci­ğer biyop­si­si ile alı­na­bi­len doku­nun en az 100 katı büyük­lü­ğün­de bir kara­ci­ğer ala­nı­nı ince­ler. Mar­ma­ra Üni­ver­si­te­si Gast­ro­en­te­ro­lo­ji Ens­ti­tü­sü en geliş­miş model­de­ki ciha­za (Fib­roS­can® 502 touch) tüm ekip­man­la­rıy­la bir­lik­te (CAP, S‑prob, M prob, XL prob) sahip Türkiye’deki ilk ve tek sağ­lık kuruluşudur.

Fib­ros­can kara­ci­ğe­rin duru­muy­la ilgi­li han­gi bil­gi­le­ri vere­bi­li­yor?

Kro­nik kara­ci­ğer has­ta­lık­la­rı (Hepa­tit B, Hepa­tit C,  yağ­lı kara­ci­ğer has­ta­lık­la­rı, ilaç kul­la­nı­mı­na bağ­lı hepa­tit­ler ve diğer kara­ci­ğer has­ta­lık­la­rı) kara­ci­ğer­de zaman­la hasa­ra yol aça­bi­lir­ler, hasar zaman­la kara­ci­ğer doku­sun­da ned­be­ler bıra­kır (fib­ro­zis). Fib­ro­zis iler­le­dik­çe kara­ci­ğer daha çok sert­le­şir. Fib­ro­zi­sin son evre­de olma­sı siroz anla­mı­na gelir. Fib­ros­can kara­ci­ğer sert­li­ği­ni ölçe­rek kara­ci­ğe­rin fib­ro­zis evre­si­ni tah­min eder.

CAP özel­li­ği bulu­nan cihaz­lar kara­ci­ğer için­de­ki yağ­lan­ma mik­ta­rı­nı ult­ra­son­dan çok daha has­sas bir biçim­de ve sayı­sal ola­rak sap­tar. CAP ter­ci­he bağ­lı bir özel­lik­tir, her cihaz­da bulun­ma­ya­bi­lir. Biz  CAP özel­li­ği olan bir cihaz kullanıyoruz.

Han­gi durum­lar­da kul­la­nıl­ma­sı tav­si­ye edi­li­yor?

Kara­ci­ğe­rin duru­mu­nu en doğ­ru biçim­de değer­len­di­ren yön­tem kara­ci­ğer biyop­si­si­dir. Ancak ağrı­lı olma­sı ve zaman zaman cid­di komp­li­kas­yon­la­ra (kana­ma gibi) yol aça­bil­me­si nede­niy­le has­ta­lar­da çekin­ce yara­ta­bil­mek­te­dir.   Fib­ros­can bir­çok has­ta­lık­da tanı için gerek­siz biyop­si yapıl­ma­sı­nı engel­le­ye­bi­lir, pek çok has­ta­lık­ta teda­vi etkin­li­ği­ni izle­me­de kul­la­nı­la­bi­lir. Kara­ci­ğer has­ta­lı­ğı­nın  sey­ri hekim­ce belir­le­nen  ara­lık­lar­la Fib­ros­can yapı­la­rak ağrı­sız, sızı­sız bir şekil­de takip edi­le­bi­lir (tek­rar­lı biyop­si­ler ile takip akıl­cı ve uygun değil­dir). Ancak Fib­ros­can yapıl­mış olma­sı biyop­si gerek­li­li­ği­ni her zaman orta­dan kaldırmaz.

Fib­ros­can kul­la­nı­mı­nın en yarar­lı oldu­ğu has­ta­lık­lar­dan biri de nonal­ko­lik  kara­ci­ğer yağ­lan­ma­sı (NAFLD)’dır. NAFLD olduk­ça sık görü­len (top­lum­da orta­la­ma %25)  bir kara­ci­ğer has­ta­lı­ğı­dır.  Genel­lik­le tesa­dü­fen ult­ra­son­da  yağ­lan­ma sap­tan­ma­sıy­la kar­şı­mı­za çıkar.  NAFLD’ın iler­le­yi­ci şek­li olan ste­ato­he­pa­tit (NASH)’de ise genel­lik­le kara­ci­ğer enzim­le­ri (AST, ALT) hafif­çe yük­sel­miş­tir.   NASH’e  fib­ro­zis eşlik ede­bi­lir ve bu has­ta­la­rın   % 10–20’sinde 10 yıl­lık süre için­de fib­ro­zis­de­ki iler­le­mey­le siroz geli­şe­bi­lir. Nor­mal görün­tü­le­me yön­tem­le­ri (ult­ra­son, tomog­ra­fi, MR)  yağ­lı kara­ci­ğer has­ta­la­rın­da­ki fib­ro­zi­si sap­ta­ya­maz. Oysa fib­ro­zi­sin erken dönem­de sap­tan­ma­sı siroz ris­ki taşı­yan kim­se­le­rin belir­len­me­si ve diyet, ekser­siz gibi gerek­li önlem­le­rin alın­ma­sı bakı­mın­dan önem taşır.  Fib­ro­zi­sin kesin tanı­sı ancak kara­ci­ğer biyop­si­si ile konur, işte bu neden­le olduk­ça sık görü­len  kara­ci­ğer yağ­lan­ma­sın­da  siroz öncü­sü ola­bi­lecek ile­ri evre­de­ki fib­ro­zi­sin sap­ta­mak için has­ta­la­rın Fib­ros­can ile taran­ma­sı büyük önem taşı­mak­ta­dır. Bu yön­tem kara­ci­ğer yağ­lan­ma­sı­nın diyet, egzer­siz ve diğer teda­vi­ler­le ne kadar düzel­di­ği­ni de gös­ter­me­de de faydalıdır.

Ülke­miz­de kro­nik hepa­tit C’nin teda­vi­si­nin baş­lan­ma­sı için kara­ci­ğer biyop­si­si zorun­lu değil­dir. Ancak teda­vi önce­sin­de kara­ci­ğer­de­ki hasarın(fibrozis evre­si­nin) bilin­me­si, teda­viy­le ne kadar düzel­me göz­len­di­ği­nin orta­ya kon­ma­sı akıl­cı bir yak­la­şım­dır. Kro­nik hepa­tit C’si olan has­ta­la­rın bazı­la­rın­da has­ta­lık ile­ri evre­de­dir, bu durum kan tah­lil­le­ri ve ult­ra­son­la anla­şıl­ma­ya­bi­lir. Şuan ülke­miz­de geri öde­me kap­sa­mın­da olma­yan ancak teda­vi başa­rı ora­nı %95–100 ara­sın­da olan ilaç­la­rın han­gi has­ta­la­ra bek­le­til­me­den veril­me­si gerek­ti­ği Fib­ros­can ciha­zı ile orta­ya konabilir.

Hepa­tit B ülke­miz­de en sık görü­len kro­nik viral hepa­tit­dir. Şuan ülke­miz­de bu has­ta­lı­ğa teda­vi baş­lan­ma­sı için ne yazık­ki biyop­si zorun­lu tutulmaktadır(sirozu olan­lar hariç). Biyop­si yapıl­mış dahi olsa biyop­si ile aynı anda Fib­ros­can yapıl­ma­sı, ve takip­te teda­vi­nin kara­ci­ğe­ri ne kadar düzelt­ti­ği­nin Fib­ros­can ile bilin­me­si olduk­ça fay­da­lı­dır. Bir kısım hepa­tit B’li has­ta­lar­da kara­ci­ğer test­le­ri nor­mal olma­sı­na rağ­men HBVD­NA düzey­le­ri yük­sek ola­bil­mek­te­dir, bu has­ta­la­ra biyop­si yapıl­dı­ğın­da genel­lik­le cid­di kara­ci­ğer hasa­rı çık­ma­dı­ğın­dan bu has­ta­lar teda­vi ala­ma­mak­ta­dır, Fib­ros­can bu has­ta­lar­da nor­mal sonuç gös­te­ri­yor­sa biyop­si yapıl­ma­sı­na gerek olma­ya­bi­lir, böy­le­ce has­ta gerek­siz biyop­si olmak­tan kur­tu­la­bi­lir. Aksi­ne Fib­ros­can cid­di hasar gös­te­ri­yor­sa sade­ce bu has­talr­da biyop­si yapıl­ma­sı teş­vik edillebilir.

Psö­ri­azis (Sedef) has­ta­lı­ğı, roma­to­id art­rit gibi has­ta­lık­lar­da metot­re­xa­te olduk­ça etki­li ve çok ucuz bir ilaç­tır. Ancak bu ilaç uzun süre­li kul­la­nım­da kara­ci­ğer­de hasa­ra yol açıp siro­za neden ola­bi­lir. İlaç cid­di hasar şüp­he­sin­de kesil­me­yi gerek­ti­rir. Ancak bu durum biyop­si yapıl­ma­dan anla­şı­la­maz. Fib­ros­can biyop­si yap­ma­dan bu hasa­rı orta­ya koya­bil­me potan­si­ye­li­ne sahiptir.

Her­han­gi bir ris­ki var mıdır?

Fib­ros­can muaye­ne­si ağrı­sız  ve vücu­da her­han­gi bir müda­ha­le gerek­tir­me­yen ult­ra­son gibi bir işlem­dir. Ölçüm esna­sın­da sade­ce ses dal­ga­la­rı­nın tit­re­şi­mi his­se­di­le­bi­lir.  Fib­ros­can has­ta­lar tara­fın­dan yap­tı­rıl­ma­sı çok kolay bir işlem ola­rak tariflenmektedir.

Her has­ta­ya yapı­la­bi­lir mi?

İşl­em­in gebe­ler­de, asi­ti (kar­nın­da sıvı) olan­lar­da, vücu­dun­da tıb­bi cihaz taşı­yan­lar­da (kalp pili, elekt­ro­şok ciha­zı gibi) yapıl­ma­sı tav­si­ye edil­mez. Fib­ros­can ile ölçüm bazı kişi­ler­de (kabur­ga ara­lık­la­rın­da dar­lık, şiş­man­lık gibi) her şeye rağ­men başa­rı­sız ola­bi­lir (%5). Üre­ti­ci fir­ma­nın geliş­tir­di­ği yeni bir tara­yı­cı uçla (XL prob ) şiş­man kim­se­ler­de­ki ölçü­mün başa­rı­sı art­mış­tır.   Kuru­mu­muz­da XL prob bulunmaktadır.

İşl­em nasıl yapı­lır, ne kadar sürer?

İnc­el­eme yapı­la­cak kim­se sağ eli başı­nın arka­sı­na gelecek şekil­de sır­tüs­tü yatı­rı­lır. Ciha­zın tara­yı­cı ucu bir jel ile sıva­nıp  göğüs kafe­si­nin sağ alt kıs­mın­da­ki kabur­ga­la­rın ara­sın­dan cil­de  temas etti­ri­le­rek çeşit­li sayı­da ölçüm­ler alı­nır.  Bu sıra­da hiç­bir şekil­de ağrı his­se­dil­mez, sade­ce ses dal­ga­la­rı­nın var­lı­ğı anla­şı­la­bi­lir. İşl­em süre­si orta­la­ma 5 daki­ka­dır.  İşl­emd­en son­ra  sonuç hemen veri­lir. İşl­emd­en önce her­han­gi bir hazır­lı­ğa gerek yok­tur , ancak 2 saat önce­sin­den iti­ba­ren yemek yeme­me­niz öne­ri­lir, su içebilirsiniz. 

Sonuç­lar nasıl yorumlanır?

Rapor­da kara­ci­ğer sert­li­ği ölçü­mü 1,5−75 kPa ara­sın­da, CAP ölçü­mü ise (yağ­lan­ma­yı gös­te­rir) 100–400 dB/m ara­sın­da deği­şen bir değer ola­rak bil­di­ri­le­cek­tir.   Elde edi­len değer­ler mut­la­ka kara­ci­ğer has­ta­lık­la­rın­da tec­rü­be­li bir hekim tara­fın­dan has­ta­nın tıb­bi hika­ye­si, labo­ra­tu­ar bul­gu­la­rı,  ölçüm işle­mi­nin kali­te­si (geçer­li ölçüm sayı­sı, başa­rı ora­nı, IQR/M ora­nı) ve kara­ci­ğer sert­li­ği­ni etki­le­di­ği bili­nen diğer fak­tör­le­rin potan­si­yel var­lı­ğı dik­ka­te alı­na­rak yorumlanmalıdır.

Has­ta­lar Fib­ros­can için nasıl ran­de­vu alabilir? 

Mar­ma­ra Üni­ver­si­te­si Gast­ro­en­te­ro­lo­ji Enstitüsü’nün 0 533 616 11 65- 0 216 421 40 01 no’lu tele­fon­lar­dan Fib­ros­can için ran­de­vu ala­bi­lir­ler. Ran­de­vu­ya elle­rin­de bulu­nan tüm tet­kik sonuç­lar­la gel­me­le­ri önerilir.

5 DİY­AB­ET HAS­TA­SIN­DAN BİR­İN­DE CİDDİ HASAR VAR

Doç. Dr. Yusuf Yıl­maz, Fibroscan’ı sade­ce tanı­da kul­lan­mı­yor. O ve eki­bi, bu cihaz­la elde ettik­le­ri veri­ler ışı­ğın­da bilim­sel çalış­ma­la­ra da imza atı­yor. Ulus­la­ra­ra­sı bilim der­gi­le­rin­de yayın­la­nan bu araş­tır­ma­la­ra, son ola­rak diya­bet has­ta­la­rı üze­rin­de yap­tık­la­rı çalış­ma eklen­di. Bu çalış­ma­nın ön veri­le­rin­de, diya­be­tik has­ta­la­rın beş­te birin­de ile­ri evre fib­ro­zis (cid­di hasar) sap­tan­dı. Ulu­sal Gast­ro­en­te­ro­lo­ji Kongresi’nde sunu­la­cak çalış­ma­nın detay­la­rı bilim­sel cami­ada merak­la bekleniyor.

Doç. Dr. Yusuf Yıl­maz kimdir?

İst­anb­ul Üni­ver­si­te­si Cer­rah­pa­şa Tıp Fakültesi’nde eği­ti­mi­ni 2002 yılın­da ​‘tıp dok­to­ru’ ünva­nı­nı alan Dr Yusuf Yıl­maz İç Has­ta­lık­la­rı ve Gast­ro­en­te­ro­lo­ji uzman­lı­ğı­nı aldık­tan son­ra 2011 yılın­da Doçent oldu. Dr. Yusuf Yılmaz’ın ulus­la­ra­ra­sı der­gi­ler­de 120’nin üze­rin­de bilim­sel yayı­nı bulun­mak­ta­dır. Tür­ki­ye­’­de­ki bilim insan­la­rı­nı değer­len­di­ren ulus­la­ra­ra­sı bir kuru­luş­ta (webo­met­rics) Yusuf Yıl­maz, Tür­ki­ye­’­de­ki tüm bilim insan­la­rı içe­ri­sin­de (sade­ce tıp değil) 223. sıra­ya (h indeks 25, citaton:1770) bu genç yaşın­da eriş­me başa­rı­sı­nı yakalamıştır. 

HABER MERKEZİ

See aut­ho­r­’s posts