Kadın Sağlığının Önemli Bir Sorunu: ANEMİ

Dün­ya Sağ­lık Örgü­tü­nün veri­le­ri­ne göre dun­ya nüfu­su­nun yak­la­şık %30’unun, dun­ya­da­ki gebe kadın­la­rın ise yarı­sın­dan faz­la­sı­nın ane­mik oldu­ğu tah­min edil­mek­te­dir. Dun­ya­da­ki tüm kadın­la­rın 1/3’ünden faz­la­sın­da da ane­mi mev­cut­tur. Bu neden­le ane­mi kadın sağ­lı­ğı ve gebe sağ­lı­ğı açı­sın­dan çok önem­le ele alın­ma­sı gere­ken bir sorundur.
Ane­mi, hemog­lo­bin mik­ta­rı­nın yaş ve cin­si­ye­te göre Dun­ya Sağ­lık Örgü­tü̈ tara­fı ndan kabul edi­len kri­ter­le­rin altın­da kal­ma­sı­dır. Bu kri­ter­ler eriş­kin erkek­ler­de 13 g/dL, kadın­lar­da 12 g/dL nin altı kabul edi­lir. 6 ay ile 6 yaş ara­sı çocuk­lar­da 11 g/dL nin, 6–14 yaş­lar­da 12 g/dL nin altı ane­mi­dir. Ane­mi kli­nik pra­tik­te en sık kar­şı­la­şı­lan bul­gu­lar­dan biri­dir. Ane­mi­li has­ta­nın teda­vi­si­nin doğ­ru yapı­la­bil­me­si için etyo­lo­jik tanı­sı­nın doğ­ru ola­rak konul­ma­sı gerekir.
Demir, vita­min B12 (vit B12) ve folat eksik­li­ği ane­mi­nin en sık göru­len neden­le­ri ara­sın­da­dır. Demir eksik­li­ği ise dun­ya­da ane­mi­nin en sık göru­len nede­ni­dir. Tüm yaş grup­la­rı için yaşam­sal önem taşı­yan demir eksik­li­ği ane­mi­si, özel­lik­le doğur­gan­lık çağın­da­ki kadın­la­rın sağ­lı­ğı­nı etki­le­mek­te, anne ölum­le­ri­ne neden olmak­ta, çalış­ma kapa­si­te­si­ni sınır­la­mak­ta ve bebek ölum­le­ri­ne neden olmak­ta­dır. Ülke­miz­de de çok yay­gın göru­len̈ ancak olum­suz etki­le­ri­ni azalt­ma çaba­la­rı umu­lan­dan daha yavaş yurü­yen demir eksik­li­ği ane­mi­si, yapı­lan çeşit­li araş­tır­ma­la­rın sonuç­la­rı­na göre bul­gu­lar değiş­mek­le bir­lik­te genel ola­rak 0–5 yaş gru­bu çocuk­la­rın orta­la­ma %50’sinde, okul çağı çocuk­la­rı­nın % 30’unda, emzi­ren kadın­la­rın ise % 50’sinde görul­mek­te­dir. İns­an vucu­dun­da top­lam 4 gram demir bulun­mak­ta­dır. Eksik­li­ği özel­lik­le buyü­me­nin hız­lı oldu­ğu çocuk­luk ve ergen­lik çağı ve gebe­lik döne­min­de orta­ya çıkar. Alı­nan demi­rin emil­me ora­nı­nı, vucut depo­la­rı­nın doy­gun­luk dere­ce­si ve kemik ili­ği­nin akti­vi­te hızı belir­ler. Demi­rin emil­me işle­mi iki ile dört saat surer. İki değer­lik­li fer­röz for­mu, uç değer­lik­li fer­rik for­mu­na göre daha iyi emi­lir. C vita­mi­ni uç değer­lik­li demi­ri, iki değer­lik­li demi­re çevi­re­rek emi­li­min daha iyi olma­sı­nı sağ­lar. Emi­len demir trans­fe­ri­ne bağ­la­na­rak kara­ciğ er, kemik ili­ği ve dala­ğa taşı­nır. Vucu­du­muz­da­ki demi­rin %25’i fer­ri­ti­ne bağ­la­na­rak hemo­si­de­rin halin­de depo­la­nır. Demir eksik­li­ği ane­mi­sin­de fer­ri­tin sevi­ye­si duşer­ken demir bağ­la­ma kapa­si­te­si artar.

Demir Eksik­li­ği­nin Etki­le­ri Nelerdir?

Demir eksik­li­ği kan­da­ki hemog­lo­bin kon­sant­ras­yo­nu­nun azal­ma­sı­na ve kanın oksi­jen taşı­ma yete­ne­ği­nin duş­me­si­ne neden ola­rak hal­siz­lik, çabuk yorul­ma, iş kapa­si­te­sin­de azal­ma gibi yakın­ma­la­ra neden olur. Bunun dışın­da şu etki­ler ve bul­gu­lar­da görulmektedir:

• Başağ­rı­sı
• Çar­pın­tı
• Sen­kop
• Kulak çın­la­ma­sı
• Uyku bozuk­lu­ğu
• Saç dökul­me­si
• Kon­sant­ras­yon bozukluğu
• Baş dön­me­si
• Anji­na pektoris

Ane­mi­ler­de baş­lı­ca bulgular:

• Deri ve muko­za­da soluk­luk (en sık bulgu) 
• Taşi­kar­di
• Ejek­si­yon ufü­rü­mü, hiperkinetik 
• Sarı­lık ve sple­no­me­ga­li (dalak buyük­lü­ğü) (hemo­li­tik anemilerde) 

Yapı­lan pek çok çalış­ma, hami­le­lik döne­min­de göru­len şid­det­li ane­mi var­lı­ğın­da bazı komp­li­kas­yon­la­rın daha faz­la orta­ya çık­tı­ğı­nı gös­ter­mek­te­dir. Bun­lar ara­sın­da en önem­li­le­ri bebek­te duşük doğum ağır­lı­ğı ve erken doğum­dur. Hat­ta çok şid­det­li ane­mi anne ölum­le­ri­ne dahi neden ola­bi­lir. Bu neden­le hami­le­lik takip­le­ri­nin ve hami­le­lik­te­ki dok­tor kont­rol­le­ri­nin en önem­li amaç­la­rın­dan biri­si anne ada­yın­da kan­sız­lı­ğı önle­mek­tir. Demir aynı zaman­da bağı­şık­lık sis­te­mi­nin de sağ­lık­lı ve etki­li işlev gör­me­si açı­sın­dan son dere­ce önem­li bir mine­ral­dir. Demir eksik­li­ği ane­mi­sin­de bağı­şık­lık sis­te­mi de olum­suz etki­le­nir ve enfek­si­yon­la­ra daha yat­kın olurlar.

Teda­vi: Kan­sız­lık kal­bin gerek­siz yere çalış­ma­sı­na ve doku­la­rın oksi­jen ihti­ya­cı­nın tam ola­rak kar­şı­la­na­ma­ma­sı­na neden olan bir durum oldu­ğun­dan mut­la­ka teda­vi edil­me­si gere­ken bir durum­dur. Özel­lik­le ure­me çağın­da­ki kadın­lar­da çeşit­li neden­le­re bağ­lı ola­rak orta­ya çıkan aşı­rı adet kana­ma­la­rı teda­vi edil­di­ğin­de kan­sız­lık da kısa zaman­da duze­le­cek­tir. Adet kana­ma­la­rı­nın azal­tıl­ma­sı­na ek ola­rak boşal­mış demir depo­la­rı nın dol­du­rul­ma­sı ama­cıy­la çoğu durum­da ağız­dan alı­nan tab­let veya şurup­lar­da, bazı durum­lar­da enjek­si­yon yoluy­la yapı­lan demir tak­vi­ye­si kan­sız­lı­ğın duzel­til­me­si­ni daha da hızlandırır.

Önle­me: Ülke­miz­de ure­me çağın­da­ki kadın­la­rı­mı­zın önem­li bir sağ­lık soru­nu olan kan­sız­lı­ğın önlen­me­sin­de gebe­lik döne­min­de artan demir ihti­ya­cı­nı kar­şı­la­mak için dok­tor tara­fın­dan öne­ri­len demir ilaç­la­rı­nın duzen­li ola­rak kul­la­nıl­ma­sı son dere­ce önem­li­dir. İht­iy­aç kar­şı­lan­ma­dı­ğın­da demir depo­la­rı hız­la boşal­dı­ğın­dan gebe­lik­te kan­sız­lı­ğa bağ­lı sorun yaşan­ma­sı ola­sı­lı­ğı­nın art­ma­sı yanın­da doğum son­ra­sın­da kan­sız­lık belir­ti­le­ri orta­ya çıka­cak ve her yeni gebe­lik­te durum kötu­le­şe­cek­tir. Teda­vi­nin ama­cı ane­mi­nin duzel­til­me­si ve demir depo­la­rı­nın dol­du­rul­ma­sı­dır. Bu amaç­la ağız­dan demir pre­pa­rat­la­rı ve demir­den zen­gin diyet uygu­la­nır. 200 mg/gun ele­men­ter demir alın­ma­lı­dır. Ane­mi duzel­til­dik­ten son­ra demir depo­la­rı­nın dol­ma­sı için teda­vi­ye 3 ay daha devam edil­me­li­dir. Demir pre­pa­rat­la­rı­nın emi­li­mi­ni azal­tan besin­ler olan anti­asit ilaç­lar, yumur­ta, kal­si­yum tuz­la­rı, sut ve süt ürün­le­ri, tet­ra­sik­lin turü anti­bi­otik­ler, çay, kah­ve tuke­ti­mi­ne dik­kat edil­me­li­dir. Eğer demir pre­pa­rat­la­rı por­ta­kal suyu, pro­te­in­den zen­gin gıda­lar ile bir­lik­te ve aç kar­nı­na alı­nır­sa emi­lim arta­cak­tır. Aynı zaman­da demir­den zen­gin diyet örn­me­ğin kara­ci­ğer, kır­mı­zı et, yumur­ta, kuru bak­la, tahıl, taze seb­ze, kuru mey­ve v.b alın­ma­ya özen gösterilmelidir.

Gebe­ler­de Demir Eksik­li­ği Anemisi

Demir eksik­li­ği ane­mi­si, gebe­lik­te en sık göru­len ane­mi­dir. Gebe­lik­te 1. ve 3. tri­mes­ter­de hemog­lo­bin 11 g/dl’den duşük­se veya 2. tri­mes­ter­de hemog­lo­bin 10.5 g/dl’den duşük­se ane­mi kabul edilir.

Gebe­ler­de Demir Eksik­li­ği Ane­mi­si­nin Nedenleri

Demir gerek­si­ni­mi­nin art­ma­sı, demir depo­la­rı­nın yeter­siz olma­sı (yeter­siz bes­len­me duze­yi, sık doğum­lar ve duşük­ler, sık enfek­si­yon­lar ve özel­lik­le para­zit has­ta­lı kla­rı, bar­sak­lar­da emi­lim bozuk­lu­ğu). Her gebe­ye pro­şak­tik demir des­te­ği veril­me­li­dir: Ane­mi olma­sa ve demir depo­la­rı yeter­li olsa bile gebe­lik boyun­ca butün gebe­le­re ane­mi­yi önle­mek amaç­lı demir des­te­ği gerek­li­dir. Gun­de 60 mg ele­men­ter demi­rin demir eksik­li­ği ane­mi­si­nin insi­dan­sı­nı azal­tı­ğı gös­te­ril­miş­tir. Gebe­li­ğin ilk 4 ayın­dan son­ra, en geç 20. gebe­lik haf­ta­sın­da pro­fi­lak­si­ye baş­la­nıl­ma­lı­dır. Ülke­miz­de AÇSA­P­’ın giri­şi­miy­le sağ­lık ocak­la­rın­dan hiz­met alan tum gebe­le­re ikin­ci tri­mes­tır­dan iti­ba­ren (3 aydan son­ra) gebe­lik sure­sin­ce altı ay ve doğum son­ra­sı uç ay olmak üze­re top­lam dokuz ay surey­le, ele­men­ter demir ihti­va eden uygun demir pre­pa­ra­tı verilmektedir.

Ane­mi­nin neden­le­ri
Yeter­siz erit­ro­po­eze bağ­lı nedenler:

• Erit­ro­po­ez için gerek­li temel mad­de­le­rin eksik­li­ği (VitB12, folat, demir gibi) 
• Kemik ili­ği hasa­rı (İyon­iz­an rad­yas­yon gibi) 
• Kemik ili­ği­nin inhi­bis­yo­nu (İlaçl­ar, immu­no­süp­res­sif ajan­lar gibi) 
• Kemik ili­ği­nin infilt­ras­yo­nu (Neop­la­zi­ler, fib­ro­zis gibi) 
• Here­di­ter defektler 
• Endok­rin eksiklikler 
• Endok­rin eksik­lik­ler (Hipo­ti­ro­idi, hipo­pu­ti­ati­rizm, böb­rek yet­mez­li­ği gibi) 
• İdio­pat­ik (“ref­rak­ter”)

Kana­ma­ya bağ­lı neden­ler

• Akut
• Kro­nik (İkinc­il ola­rak oluş­muş demir eksik­li­ği ile beraber) 

Hemo­li­tik neden­ler:
1) İntr­ak­orp­usk­ul­er kusurlar

• Anor­mal hemog­lo­bin­ler (S, C, D, E, unstabil) 
• Glo­bin sen­tez kusu­ru (Talas­se­mi)
• Hem sen­tez kusu­ru (Por­fir­ya)
• Kar­bon­hid­rat enzim kusu­ru (G‑6-PD, piru­vat kinaz) 
• Memb­ran kusu­ru (Here­di­ter sfe­ro­si­toz, elliptositoz) 
• Parok­sis­mal nok­tur­nal hemoglobinüri) 

2) Ekst­ra­kor­pus­ku­ler kusur­lar

• Fizi­ki ajan­lar (Su ter­mal hasar, mik­ro­an­ji­opa­ti gibi) 
• Kim­ya­sal ajan­lar (Venom, ilaç­lar gibi) 
• Enfek­si­yon­lar (Malar­ya, sep­ti­se­mi gibi) 
• Neop­la­zi­ler (Len­fo­ma ve diğerleri) 
• Kon­nek­tif doku has­ta­lık­la­rı (SLE gibi) 
• Sple­no­me­ga­li
• İzoi­mm­un­in­azy­on (yeni doğan, transfüzyonlar) 

yonetici

See aut­ho­r­’s posts