Dünya Sağlık Örgütünün verilerine göre dunya nüfusunun yaklaşık %30’unun, dunyadaki gebe kadınların ise yarısından fazlasının anemik olduğu tahmin edilmektedir. Dunyadaki tüm kadınların 1/3’ünden fazlasında da anemi mevcuttur. Bu nedenle anemi kadın sağlığı ve gebe sağlığı açısından çok önemle ele alınması gereken bir sorundur.
Anemi, hemoglobin miktarının yaş ve cinsiyete göre Dunya Sağlık Örgütü̈ tarafı ndan kabul edilen kriterlerin altında kalmasıdır. Bu kriterler erişkin erkeklerde 13 g/dL, kadınlarda 12 g/dL nin altı kabul edilir. 6 ay ile 6 yaş arası çocuklarda 11 g/dL nin, 6–14 yaşlarda 12 g/dL nin altı anemidir. Anemi klinik pratikte en sık karşılaşılan bulgulardan biridir. Anemili hastanın tedavisinin doğru yapılabilmesi için etyolojik tanısının doğru olarak konulması gerekir.
Demir, vitamin B12 (vit B12) ve folat eksikliği aneminin en sık görulen nedenleri arasındadır. Demir eksikliği ise dunyada aneminin en sık görulen nedenidir. Tüm yaş grupları için yaşamsal önem taşıyan demir eksikliği anemisi, özellikle doğurganlık çağındaki kadınların sağlığını etkilemekte, anne ölumlerine neden olmakta, çalışma kapasitesini sınırlamakta ve bebek ölumlerine neden olmaktadır. Ülkemizde de çok yaygın görulen̈ ancak olumsuz etkilerini azaltma çabaları umulandan daha yavaş yurüyen demir eksikliği anemisi, yapılan çeşitli araştırmaların sonuçlarına göre bulgular değişmekle birlikte genel olarak 0–5 yaş grubu çocukların ortalama %50’sinde, okul çağı çocuklarının % 30’unda, emziren kadınların ise % 50’sinde görulmektedir. İnsan vucudunda toplam 4 gram demir bulunmaktadır. Eksikliği özellikle buyümenin hızlı olduğu çocukluk ve ergenlik çağı ve gebelik döneminde ortaya çıkar. Alınan demirin emilme oranını, vucut depolarının doygunluk derecesi ve kemik iliğinin aktivite hızı belirler. Demirin emilme işlemi iki ile dört saat surer. İki değerlikli ferröz formu, uç değerlikli ferrik formuna göre daha iyi emilir. C vitamini uç değerlikli demiri, iki değerlikli demire çevirerek emilimin daha iyi olmasını sağlar. Emilen demir transferine bağlanarak karaciğ er, kemik iliği ve dalağa taşınır. Vucudumuzdaki demirin %25’i ferritine bağlanarak hemosiderin halinde depolanır. Demir eksikliği anemisinde ferritin seviyesi duşerken demir bağlama kapasitesi artar.
Demir Eksikliğinin Etkileri Nelerdir?
Demir eksikliği kandaki hemoglobin konsantrasyonunun azalmasına ve kanın oksijen taşıma yeteneğinin duşmesine neden olarak halsizlik, çabuk yorulma, iş kapasitesinde azalma gibi yakınmalara neden olur. Bunun dışında şu etkiler ve bulgularda görulmektedir:
- Başağrısı
- Çarpıntı
- Senkop
- Kulak çınlaması
- Uyku bozukluğu
- Saç dökulmesi
- Konsantrasyon bozukluğu
- Baş dönmesi
- Anjina pektoris
Anemilerde başlıca bulgular:
- Deri ve mukozada solukluk (en sık bulgu)
- Taşikardi
- Ejeksiyon ufürümü, hiperkinetik
- Sarılık ve splenomegali (dalak buyüklüğü) (hemolitik anemilerde)
Yapılan pek çok çalışma, hamilelik döneminde görulen şiddetli anemi varlığında bazı komplikasyonların daha fazla ortaya çıktığını göstermektedir. Bunlar arasında en önemlileri bebekte duşük doğum ağırlığı ve erken doğumdur. Hatta çok şiddetli anemi anne ölumlerine dahi neden olabilir. Bu nedenle hamilelik takiplerinin ve hamilelikteki doktor kontrollerinin en önemli amaçlarından birisi anne adayında kansızlığı önlemektir. Demir aynı zamanda bağışıklık sisteminin de sağlıklı ve etkili işlev görmesi açısından son derece önemli bir mineraldir. Demir eksikliği anemisinde bağışıklık sistemi de olumsuz etkilenir ve enfeksiyonlara daha yatkın olurlar.
Tedavi: Kansızlık kalbin gereksiz yere çalışmasına ve dokuların oksijen ihtiyacının tam olarak karşılanamamasına neden olan bir durum olduğundan mutlaka tedavi edilmesi gereken bir durumdur. Özellikle ureme çağındaki kadınlarda çeşitli nedenlere bağlı olarak ortaya çıkan aşırı adet kanamaları tedavi edildiğinde kansızlık da kısa zamanda duzelecektir. Adet kanamalarının azaltılmasına ek olarak boşalmış demir depoları nın doldurulması amacıyla çoğu durumda ağızdan alınan tablet veya şuruplarda, bazı durumlarda enjeksiyon yoluyla yapılan demir takviyesi kansızlığın duzeltilmesini daha da hızlandırır.
Önleme: Ülkemizde ureme çağındaki kadınlarımızın önemli bir sağlık sorunu olan kansızlığın önlenmesinde gebelik döneminde artan demir ihtiyacını karşılamak için doktor tarafından önerilen demir ilaçlarının duzenli olarak kullanılması son derece önemlidir. İhtiyaç karşılanmadığında demir depoları hızla boşaldığından gebelikte kansızlığa bağlı sorun yaşanması olasılığının artması yanında doğum sonrasında kansızlık belirtileri ortaya çıkacak ve her yeni gebelikte durum kötuleşecektir. Tedavinin amacı aneminin duzeltilmesi ve demir depolarının doldurulmasıdır. Bu amaçla ağızdan demir preparatları ve demirden zengin diyet uygulanır. 200 mg/gun elementer demir alınmalıdır. Anemi duzeltildikten sonra demir depolarının dolması için tedaviye 3 ay daha devam edilmelidir. Demir preparatlarının emilimini azaltan besinler olan antiasit ilaçlar, yumurta, kalsiyum tuzları, sut ve süt ürünleri, tetrasiklin turü antibiotikler, çay, kahve tuketimine dikkat edilmelidir. Eğer demir preparatları portakal suyu, proteinden zengin gıdalar ile birlikte ve aç karnına alınırsa emilim artacaktır. Aynı zamanda demirden zengin diyet örnmeğin karaciğer, kırmızı et, yumurta, kuru bakla, tahıl, taze sebze, kuru meyve v.b alınmaya özen gösterilmelidir.
Gebelerde Demir Eksikliği Anemisi
Demir eksikliği anemisi, gebelikte en sık görulen anemidir. Gebelikte 1. ve 3. trimesterde hemoglobin 11 g/dl’den duşükse veya 2. trimesterde hemoglobin 10.5 g/dl’den duşükse anemi kabul edilir.
Gebelerde Demir Eksikliği Anemisinin Nedenleri
Demir gereksiniminin artması, demir depolarının yetersiz olması (yetersiz beslenme duzeyi, sık doğumlar ve duşükler, sık enfeksiyonlar ve özellikle parazit hastalı kları, barsaklarda emilim bozukluğu). Her gebeye proşaktik demir desteği verilmelidir: Anemi olmasa ve demir depoları yeterli olsa bile gebelik boyunca butün gebelere anemiyi önlemek amaçlı demir desteği gereklidir. Gunde 60 mg elementer demirin demir eksikliği anemisinin insidansını azaltığı gösterilmiştir. Gebeliğin ilk 4 ayından sonra, en geç 20. gebelik haftasında profilaksiye başlanılmalıdır. Ülkemizde AÇSAP’ın girişimiyle sağlık ocaklarından hizmet alan tum gebelere ikinci trimestırdan itibaren (3 aydan sonra) gebelik suresince altı ay ve doğum sonrası uç ay olmak üzere toplam dokuz ay sureyle, elementer demir ihtiva eden uygun demir preparatı verilmektedir.
Aneminin nedenleri
Yetersiz eritropoeze bağlı nedenler:
- Eritropoez için gerekli temel maddelerin eksikliği (VitB12, folat, demir gibi)
- Kemik iliği hasarı (İyonizan radyasyon gibi)
- Kemik iliğinin inhibisyonu (İlaçlar, immunosüpressif ajanlar gibi)
- Kemik iliğinin infiltrasyonu (Neoplaziler, fibrozis gibi)
- Herediter defektler
- Endokrin eksiklikler
- Endokrin eksiklikler (Hipotiroidi, hipoputiatirizm, böbrek yetmezliği gibi)
- İdiopatik (“refrakter”)
Kanamaya bağlı nedenler
- Akut
- Kronik (İkincil olarak oluşmuş demir eksikliği ile beraber)
Hemolitik nedenler:
1) İntrakorpuskuler kusurlar
- Anormal hemoglobinler (S, C, D, E, unstabil)
- Globin sentez kusuru (Talassemi)
- Hem sentez kusuru (Porfirya)
- Karbonhidrat enzim kusuru (G‑6-PD, piruvat kinaz)
- Membran kusuru (Herediter sferositoz, elliptositoz)
- Paroksismal nokturnal hemoglobinüri)
2) Ekstrakorpuskuler kusurlar
- Fiziki ajanlar (Su termal hasar, mikroanjiopati gibi)
- Kimyasal ajanlar (Venom, ilaçlar gibi)
- Enfeksiyonlar (Malarya, septisemi gibi)
- Neoplaziler (Lenfoma ve diğerleri)
- Konnektif doku hastalıkları (SLE gibi)
- Splenomegali
- İzoimmuninazyon (yeni doğan, transfüzyonlar)