Hedef Boy: Anne – Baba Ortalaması

Doç. Dr. Meh­met Boyraz

Bir çocuk için hedef boy; anne­nin boyu ile baba­nın boyu­nun orta­la­ma­sı! Kız çocuk­la­rı için anne-baba boyu­nu top­la­yıp 13 çıka­rı­lı­yor, erkek çocuk­lar­da 13 ekle­ni­yor. Uzman­la­rın Yüz­de 90 tutu­yor” dedi­ği bu büyü­me” hede­fin­de yolun­da git­me­yen belir­ti­le­rin dik­ka­te alın­ma­sı gere­ki­yor. Çocu­ğun boyu ve yaşı, akran­la­rı­na göre geri­de kalı­yor­sa, giy­dik­le­ri küçül­mü­yor­sa bir uzma­na baş­vur­mak gere­ki­yor. Çocuk­lar­da büyü­me­nin taki­bi ile ilgi­li Tur­gut Özal Üni­ver­si­te­si Tıp Fakül­te­si Çocuk Endok­ri­no­lo­ji Bilim Dalı Çocuk Endok­ri­no­lo­ji­si Uzma­nı Doç. Dr. Meh­met Boy­raz soru­la­rı­mı­zı yanıtladı.

Çocuk­lar­da büyü­me­nin taki­bi ve özel­lik­le boy kısa­lı­ğı konu­sun­da anne­ler baba­lar ne yapa­cak­la­rı ve han­gi heki­me baş­vu­ra­cak­la­rı konu­sun­da bilinç­li­ler mi?

Büyü­me bir çocu­ğun sağ­lık­lı oldu­ğu­nun gös­ter­ge­si­dir. Dün­ya Sağ­lık Örgü­tü de bunu böy­le kabul edi­yor. Büyü­me aslın­da anne kar­nın­da baş­lı­yor. Büyü­me her yaş için aynı değil. İlk bir yaş­ta­ki büyü­me ile 34 yaş ara­sın­da­ki veya daha ile­ri yaş­lar­da­ki büyü­me ora­nı hep fark­lı. Büyü­me der­ken boyun uza­ma­sın­dan’ bah­se­di­yo­ruz. Bir çocuk yak­la­şık boyun­da ve 3 kilo 300 ile 3 kilo 500 gr doğu­yor. İlk bir yıl hız­lı bir büyü­me potan­si­ye­li var ve yak­la­şık 10- boy atı­yor, 12 yaş ara­sın­da 10- ve gide­rek aza­lı­yor. Daha son­ra ergen­lik­te tek­rar bir artış oluyor.

İlk 6 ayda hat­ta 2 yıl bebe­ğin büyü­me­si neye bağlıdır?

İlk 6 ay hat­ta ilk 2 yaş bes­len­me­ye bağ­lı­dır. Bir çocu­ğun büyü­me­si­ni değer­len­di­rir­ken nor­mal değer­le­re göre boyu kısa ise özel­lik­le bes­len­me­yi sor­gu­la­ma­mız lazım. Çün­kü iyi bes­len­me­yen bir çocuk, ilk iki yaş­ta daha az büyür. İki yaşın­dan son­ra hor­mo­nal fak­tör­ler dev­re­ye giri­yor. Özel­lik­le büyü­me hor­mo­nu ve tiro­id hor­mo­nu çok önem­li. Bun­dan son­ra da ergen­lik döne­min­de ergen­lik hor­mon­la­rı; kız­lar­da öst­ro­jen erkek­ler­de tes­tos­te­ron hor­mo­nu büyü­me­de rol oynu­yor. Büyü­me­nin takip edil­me­si için bebe­ğin doğ­du­ğu andan iti­ba­ren belir­li peri­yot­lar­la bir çocuk sağ­lı­ğı uzma­nı ya da şan­sı­nız var­sa bulun­du­ğu­nuz çev­re­de­ki sağ­lık kurum­la­rın­dan birin­de bir çocuk endok­rin uzma­nı tara­fın­dan izlen­me­si gere­ki­yor. Bel­ki biz­le­re ula­şa­ma­ya­bi­lir­ler ama ilk 6 ayda bir aile heki­mi­ne ya da çocuk uzma­nı­na ula­şa­bi­lir­ler. Bebe­ğin aylık boy ve kilo ölçüm­le­ri­nin yapıl­ma­sı gere­ki­yor. Altın­cı aydan son­ra her 2 ayda bir ve 1 yaşın­dan son­ra her 3 ayda bir çocuk­la­rın büyü­me ve geliş­me­si­nin takip edil­me­si lazım ki büyü­me­sin­de prob­lem olan çocuk­lar, bize aile hekim­le­ri veya çocuk uzman­la­rı tara­fın­dan yön­len­di­ri­le­bil­sin. Biz de zama­nın­da büyü­me­ye dair sorun­la­rı tes­pit edip önlem­le­ri­mi­zi alalım.

Büyü­me geri­li­ği­ne ne yol açar? Aile­nin kısa olma­sı gene­tik neden midir?

İlk 2 yaş­ta büyü­me geri­li­ği­nin en önem­li sebe­bi bes­len­me­dir. Çocuk düzen­li bes­len­mi­yor­sa zaten kilo da ala­maz boyu da uza­maz. Aile­sel yani gene­tik boy kısa­lı­ğı dedi­ği­miz bir kısa­lık da var. Anne- baba kısa­dır çocuk­ta kısa ola­bi­lir. Ama anne baba kısa, çocuk da kısa ola­cak diye taki­bi bırak­mı­yo­ruz. Boy kısa­lık­la­rı 23 yaşın­dan son­ra fark edi­le­bi­lir. Bu aile­sel ola­bi­le­ce­ği gibi yapı­sal dedi­ği­miz boy kısa­lık­la­rı özel­lik­le büyü­me hor­mo­nu eksik­li­ği, tiro­id hor­mo­nu eksik­li­ği bu dönem­de araş­tı­rıl­ma­sı gere­ken fak­tör­ler­dir. Bun­lar hari­cin­de çocuk­ta kro­nik has­ta­lık­lar ola­bi­lir. Diya­bet, astım, kro­nik akci­ğer has­ta­lı­ğı, böb­rek has­ta­lık­la­rı gibi. Bu tip kro­nik has­ta­lık­la­rı araş­tır­dık­tan son­ra çocuk­ta bir takım hor­mon eksik­lik­le­ri, tiro­id hor­mo­nu ve büyü­me hor­mo­nu dedi­ği­miz hor­mon­lar araş­tı­rı­lır. 11 yaşın­dan son­ra da büyü­me­ye kat­kı sağ­la­yan kız­lar­da öst­ro­jen hor­mo­nu­na, erkek­ler­de de tes­tos­te­ron hor­mo­nu­na bakı­lır. Anne baba boyu­na göre hesap­la­dı­ğı­mız bir boy var. Buna hedef boy diyoruz.

Hedef boy nasıl hesaplanıyor?

Anne­nin boyu ile baba­nın boyu­nu top­la­yıp kız çocuk­lar­da 13 çıkar­tı­yor, erkek çocuk­lar­da 13 ekli­yor ve iki­ye bölü­yo­ruz. Bu bize hedef boyu veri­yor. Çocu­ğun ula­şa­bi­le­ce­ği boyu tah­min edi­yo­ruz. Bu %90 tutuyor.

Büyü­me çizel­ge­le­ri­ne göre takip hekim tara­fın­dan mı yapılabilir?

Evet. Bu neden­le düzen­li dok­tor taki­bi çok önem­li diyo­ruz. Bizim Türk çocuk­la­rı için hazır­la­nan 018 yaş ara­lı­ğın­da büyü­me çizel­ge­miz var. Önem­li olan çocuk­la­rın büyü­me değer­le­ri ara­sın­da han­gi yüz­de­lik dili­me gir­di­ği­dir. Gene­tik özel­lik­le­ri­ne, bes­len­me şek­li­ne baka­rak değerlendiriyoruz.

Anne sütü­nün çocu­ğun boyu­nun uza­ma­sı­na kat­kı­sı var mı? Ne kadar süre emzir­mek gerekiyor?

Anne sütü hiç şüp­he­siz çok önem­li ve bunu her­kes bili­yor artık. Anne sütü kadar dün­ya­da besin değe­ri yük­sek bir besin yok. İlk 6 ay mut­la­ka ve sade­ce anne sütü diyo­ruz. Çocu­ğun büyü­me­si ve zeka geli­şi­mi için de çok önem­li. Hat­ta ile­ri yaş­lar­da görü­len kro­nik has­ta­lık­la­rın, obe­zi­te gibi sıkın­tı­la­rın yeter­siz anne sütü veya hiç anne sütü alın­ma­ma­sı ile bağ­lan­tı­lı oldu­ğu bilim­sel çalış­ma­lar­la ispat­lan­dı. Altın­cı aydan son­ra ek gıda­lar veri­le­bi­lir ama 2 yaşı­na kadar da anne sütü diyoruz.

Erken ergen­lik günü­müz­de çok sık rast­la­dı­ğı­mız bir durum. Özel­lik­le kız­lar­da erken adet gör­me­ye baş­la­mak en önem­li boy kısa­lı­ğı nede­ni şek­lin­de bir ina­nış var. Doğ­ru­luk payı nedir?

Kız çocuk­la­rı için nor­mal ergen­lik yaşı orta­la­ma 910’dur. Erkek çocuk­la­rı için de yak­la­şık 1112’dir. Ama son yıl­lar­da biraz daha erken yaşa kay­dı maale­sef. Sol el bilek fil­mi çeke­rek kemik yaşı­nı hesap­lı­yo­ruz. Kemik yaşı­na göre çocu­ğun boyu­nun ne kadar uza­ya­bi­le­ce­ği­ni tah­min ede­bi­li­yo­ruz. Bazı for­mül­le­ri­miz var. Kız­lar­da boyun uza­ma­sı yak­la­şık 1415 yaşı­na kadar sürü­yor, erkek­ler­de 1617 hat­ta 18 yaşı bulabiliyor.

Kız­lar­da 1618 yaşına kadar adet gör­me­yin­ce boy uza­ma­ya devam edi­yor mu?

Ne kadar geç adet görür­se boy o kadar uzun olu­yor. Ama bura­da da sını­rı­mız var. Kız­la­rın 16 yaşı­na kadar adet gör­me­si gerekiyor.

Teda­vi edil­me­si gere­ken boy kısa­lı­ğı tanı­sı­nı nasıl koyuyorsunuz?

Aile­ler çocuk­la­rı­nın boy­la­rı­nın akran­la­rı­na ve yaşı­na göre kısa oldu­ğu­nu düşü­nü­yor­lar­sa, mut­la­ka çocuk endok­ri­no­lo­ji uzma­nı­na götür­me­li­ler. Bulun­duk­la­rı alan­da yok­sa aile hekim­le­ri­ne veya çocuk dok­tor­la­rı­na da gide­bi­lir­ler. Böy­le bir durum söz konu­su ise en yakın endok­ri­no­lo­ji uzma­nı­na yön­len­di­ri­le­cek­ler­dir. Tanı için önce çocu­ğun boyu­nu ve kilo­su­nu ölçe­rek büyü­me gra­fik­le­rin­de­ki yeri­ne bakı­yo­ruz. Anne ve baba­ya bağ­lı gene­tik boy kısa­lı­ğı ola­bi­lir. Ardın­dan bütün rutin tet­kik­le­ri yapı­yo­ruz; biyo­kim­ya­sal, kan para­met­re­le­ri, kemik yaşı. Her şey nor­mal görü­nü­yor­sa 6 ay veya 1 yıl­lık taki­be alı­yo­ruz. Yine uza­mı­yor­sa bazı ile­ri test­le­re geçi­yo­ruz. Yani, ilk 2 yaş bes­len­me öykü­sün­den, büyü­me hor­mo­nu ve tiro­id hor­mo­nu tet­kik­le­ri­ne, öst­ro­jen ve tes­tos­te­ron dedi­ği­miz hor­mon­la­ra bakıyoruz.

Bit­ki­sel ilaç­la­rın boy uzat­tı­ğı söy­le­ni­yor. Bun­la­rın böy­le bir etki­si var mı ? Yok­sa tama­men dok­tor kont­ro­lün­de büyü­me hor­mo­nu veri­le­rek mi teda­vi yapılmalı?

Bun­la­rın kesin­lik­le boy uzat­tı­ğı­na dair bilim­sel bir kanıt yok. İçinde ne oldu­ğu belir­siz ilaç­lar. Hal­kı­mı­zın duy­gu­la­rı maale­sef suis­ti­mal edi­li­yor. İçird­ik boyu uza­ma­dı’ diye çocuk­la­rı­nı geti­ren­ler var. Hat­ta bu bit­ki­sel ilaç­lar öst­ro­je­nik etkiy­le kemik yaşı­nı hız­lı iler­le­tip boyu kısa da bıra­ka­bi­lir. Büyü­me hor­mo­nu eksik­li­ği teş­hi­si koy­du­ğu­muz­da da hemen teda­vi­ye baş­lı­yor ve çocu­ğun boyu­nu uza­ta­bi­li­yo­ruz. Ne kadar erken gelir­ler­se o kadar boyun uza­ma­sı söz konu­su ola­bi­lir. 1213 yaşın­da gelen çocuk­la­ra faz­la bir şey yapılamıyor.

Çocuk­lar bu hor­mon ilaç­la­rı­nı ne kadar süre ile kul­lan­mak zorunda?

Belir­li bir dönem kul­la­na­cak. Ama tiro­id hor­mo­nu­nu soru­nu var­sa sürek­li kul­lan­ma­sı gere­ke­bi­lir. Büyü­me hor­mo­nu­nu kemik yaşı­na göre kemik­ler­de büyü­me tamam­la­na­na kadar kul­la­nı­yo­ruz. Bu da suis­ti­mal edi­le­bi­li­yor. Örne­ğin; 1820 yaş­la­rın­da bir has­ta gel­di. Boyum uzar’ diye büyü­me hor­mo­nu almış. Boyu uza­ma­yın­ca bana gel­miş­ti. Tabii ki müm­kün değil.

Boy kısa­lı­ğı çocuk­la­rı psi­ko­lo­jik ola­rak da etki­li­yor mu?

Kesin­lik­le. Boyu kısa olan çocuk hem fizik­sel ola­rak hem de psi­ko­lo­jik ola­rak sıkın­tı yaşı­yor. Boyun akran­la­rı ile yak­la­şık olma­sı çok önem­li. Bazı kız çocuk­la­rı geli­yor. 1718 yaşın­da kısa boy­lu­yum’ diye. Ama o saat­ten son­ra yapa­cak bir şey yok. Üzü­lüp gidi­yor­lar. Müm­kün oldu­ğu kadar erken tes­pit etmek gere­ki­yor. Özel­lik­le aile­le­re çok iş düşü­yor burada.

İlgili Haberler

Leave a Comment