Şizofreni, düşünce, davranış ve duygulanımdaki bozuklukların, gerçek ile mantık arasındaki ilişkinin kaybına yol açarak, kişilerarası ilişkilerde bozulmaya, mesleki ve sosyal işlevsellikte gerilemeye yol açan kronik gidişli hastalıktır.
Hayat boyu süren bir hastalık olan şizofreni, doğru tedaviyle kontrol altına alınabilir. Yaygın inanışın aksine şizofreni bölünmüş kişilik değildir.
Şizofreninin ortaya çıkışı değişik şekillerde olabilir. Bazı hastalarda aniden ortaya çıkabileceği gibi çoğu hastada yavaş yavaş gelişir. Yavaş seyir gösteren şizofrenide başlangıçta dikkat toplama güçlüğü, toplumsal ilgiyi kaybetme, içine kapanma, kendine bakımda azalma, dini uğraşılarda artma veya
kara sevdaya tutulma gibi belirgin olmayan ve ilk bakışta şizofreniyi düşündürmeyen belirtiler görülebilir ve sıklıkla başka psikiyatrik hastalıklarla karıştırılır. Bu başlangıç belirtilerinin ardından birkaç ay veya yıl içinde de tüm belirtileri ile hastalık ortaya çıkar. Hastalar sıklıkla garip davranışlar ve konuşmalar sergilerler.
Gerçekte olmayan sesler işitmeye ve hayaller görmeye başlarlar. Bazı hastalarda garip pozisyonlarda uzun süre durma, bazılarında hiç hareket etmeksizin uzun süre sessiz kalma veya aşırı hareketlilik görülebilir. Yavaş seyir gösteren şizofreninin yanında hızlı seyir gösteren şizofreni de olabilir. Bu hastalarda ise belirtilerin çoğu birarada aniden ortaya çıkar. Bazı hastalarda belirtiler hafif seyrederken bazılarında şiddetli semptomlar olabilir ve bu durumda hastaları kontrol etmek güçleşebilir. Hastalar gerçekle ilişkilerini kaybettiklerinde oluşan ani kişilik ve davranış değişikliklerine psikotik epizod adı verilir.
Şizofrenide en çok mezokortikal ve mezolimbik dopaminerjik yollar etkilenir. Dopamin reseptörlerinin hipersensitizasyonu / dopamin aktivitesinde artış görülür. Dopamin dengesizliği beynin ses, koku, görüntü gibi belirli dürtülere karşı verdiği reaksiyonu etkiler ve bu da halüsinasyonlara ve delüzyonlara yol açabilir. Noradrenalin, serotonin ve GABA sisteminde bozukluklar vardır.
Şizofreninin Nedeni?
Genetik Faktörler: Şizofreninin tam nedeni kesin olarak bilinmemektedir. Genetik boyutu olduğu düşünülmektedir. Tek gen ve poligenik çalışmalarda, poligenetik geçişli çalışmalar daha anlamlı bulunmuştur. Monozigotik ikizlerde de anlamlı artış bulunmuştur.
Psikososyal ve Çevresel: Aile faktörünün relapslarda önemli olduğu gösterilmiş. Psikodinamik olayların da psikotik dekompansasyon üzerine etkileri vardır ve semptomların sembolik anlamalarını tanımada önemlidir. Araştırmalar viral enfeksiyon, zayıf sosyal etkileşimler veya yüksek stresli durumlar gibi sosyal faktörlerin kalıtımsal olarak şizofreniye meyilli insanlarda hastalığı tetikleyebildiğini göstermiştir. Şizofreni genellikle buluğ çağı ve gençlik dönemlerinde bedende hormonsal ve fiziksel değişiklikler oluşurken yüzeye çıkar.
Beyin Görüntüleme: Bilgisayarlı Tomografilerde, hastaların %10–35’inde kortikal atrofi, %10–50’sinde geniş lateral ve üçüncü ventrikül, serebeller vermis atrofosi ve beyin parankiminin radyondensitesinde azalma. Anormal BT bulguları negatif semptomlarla ilgili olabilir.
Pozitron Emisyonlu Tomografi (PET)‘de azalan frontal ve parietal lob metabolizması, relatif artmış arka lob metabolizması görülmektedir.
EEG: Hastaların çoğunda normaldir. Fakat bazılarında, azalmış alfa ve artmış beta ve delta aktiviteleri, paroksismal anomaliler, aktivasyon prosedürlerine artmış duyarlılık görülür.
Şizofreni Belirtileri Nelerdir?
En yaygın şizofreni belirtileri üç grupta toplanabilir: pozitif belirtiler, dezorganize belirtiler ve negatif belirtiler.
Pozitif belirtiler: Bu tanımlamadaki pozitif, sadece şizofreni rahatsızlığı olmayan insanlarda görülmeyen belirgin belirtiler anlamında kullanılır. Bu belirtilere bazen psikotik semptomlar da denir. Bunlar;
Delüzyonlar: Gerçeğe dayanmayan, gerçeğe dayalı bilgilerle izah edilse bile kişinin vazgeçmeyi kabul etmediği garip inançlardır.
Halüsinasyonlar: Gerçekte olmayan şeyleri görmek, sesler duymak, garip kokular duymak, ağızda “tuhaf” tat hissi ve bedenine dokunan olmasa da temas hissi gibi gerçek dışı şeyler algılanır. Şizofreni hastalarında en yaygın olanı sesler duymaktır.
Dezorganize belirtiler: Bu semptomlar kişinin net olarak düşünme ve doğru reaksiyon verme becerisinin olmamasını kapsar. Dezorganize semptomlara örnek olarak “Kişinin iletişim kurmasını ve konuşmaya katılmasını zorlaştıran anlamsız kelimeler kullanması ve hiçbir anlamı olmayan cümleler kurması”, “Hızlı şekilde bir düşünceden diğerine geçmek”, “Yavaş hareket etmek”, “Karar verme yetisinden yoksun olmak”, “Daireler çizerek yürümek gibi tekrarlanan hareketler” sayılabilir.
Negatif belirtiler: Negatif belirtilerde; toplumsal çekilme, içine kapanma, ilgi ve istek azlığı, kendine bakımda azalma, konuşma ve hareketlerde azalma gibi belirtiler görülür. Negatif semptomlar arasında şunlar bulunabilir:
- Aileden, arkadaşlardan ve sosyal aktivitelerden uzaklaşma
- Düşük enerji
- Motivasyon eksikliği
- Yaşamdan zevk almama ve yaşama karşı ilgi eksikliği
- Temizlik alışkanlıklarının kötü olması
- Okulda, işte ve diğer aktivitelerde problemler
- Dengesizlik (değişken ruh hali)
- Katatoni
Tanı için hastalığın özgü belirtilerinin en az 1 ay sürmesi gerekmektedir.
