Donnie Darko’da postmodernizm

Layout 1SİN­EMA / AĞUS­TOS 2016

Ric­hard Kelly’nin yazıp yönet­ti­ği Don­nie Dar­ko kısa süre­de kült film­le­ri ara­sın­da yeri­ni aldı. Yönet­me­ni­nin ilk uzun met­ra­jı olan fil­min ilk gös­te­ri­mi 2001 Sun­dan­ce Film Festivali’nde yapıl­dı. Film 1988 yılın­da geçi­yor ve Don­nie Dar­ko adın­da bir lise öğren­ci­si­nin Frank isim­li tav­şan kos­tüm­lü bir ada­mı gör­me­ye baş­la­ma­sı­nın ardın­dan yaşa­dı­ğı olay­la­rı konu alı­yor. Tav­şan kos­tüm­lü adam” film­de seyir­ci­ye tuhaf gele­bi­lecek şey­ler­den yal­nız­ca ilki, ve fil­min de kuş­ku­suz en çar­pı­cı, en akıl­da kalan, en çok alın­tı­la­nan diya­log­la­rın­dan biri bu kos­tüm­le ilgi­li: Don­nie fil­min bir sah­ne­sin­de Frank’e Neden o aptal tav­şan kos­tü­mü­nü giyiyorsun?”diye soru­yor. Frank’in bu soru­ya yanı­tı ise Sen neden o aptal insan kos­tü­mü­nü giyi­yor­sun?” oluyor.

Çık­tı­ğı dönem­de çok büyük bir gişe başa­rı­sı yaka­la­ya­ma­mış olsa da zaman­la dün­ya çapın­da çok büyük ve sadık bir fan kit­le­si edi­nen fil­min etki­si­ni popü­ler kül­tür­de de gör­mek müm­kün. Don­nie Dar­ko tişört­le­ri­ne, çan­ta­la­rı­na, kupa­la­rı­na ve hay­ran kur­gu­la­rı­na bir­çok yer­de rastlayabiliyorsunuz. 

Don­nie Darko’nun en belir­gin özel­lik­le­rin­den biri de post­mo­der­nist bir film olma­sı. Ben de bu yazı­da kısa­ca Don­nie Darko’nun post­mo­der­nist bir film ola­rak tanım­lan­ma­sı­nın neden­le­ri­ne değineceğim.

Film­de bir çok post­mo­der­niz­me ait öğe bulun­mak­ta, bun­lar­dan ilki işle­nen konu­lar. Bu konu­lar ara­sın­da zaman yol­cu­lu­ğu, özgür ira­de, rüya­lar, hayal gücü, ger­çek­lik bulu­nu­yor. Bir öğe­yi ait oldu­ğu tür­den alıp onu ken­di bağ­la­mı­nın dışın­da kul­lan­mak post­mo­der­niz­min temel özel­lik­le­rin­den biri. Don­nie Dar­ko da zaman yol­cu­lu­ğu tema­sı­nı bilim kur­gu türün­den alır, bilim­kur­gu türün­de sahip oldu­ğu gele­nek­sel anla­mın­dan çıka­rır, ve ona yep­ye­ni bir anlam verir. Zaman yol­cu­lu­ğu, bilim kur­gu film­le­rin­de genel­lik­le geç­mi­şe git­mek ve keşif­ler yap­mak ama­cıy­la kul­la­nı­lır. Örne­ğin, Gele­ce­ğe Dönüş” seri­sin­de zaman yol­cu­lu­ğu tema­sı tut­ku­lu bir bilim ada­mı­nın geç­mi­şi keş­fet­me arzu­sun­dan doğar. Don­nie Darko’da ise zaman yol­cu­lu­ğu feda­kar­lık, kah­ra­man­lık, sev­gi ve ölüm gibi amaç­lar­la kul­la­nı­lır. Bunun yanı sıra zaman yol­cu­lu­ğu konu­su biri­nin geç­mi­şe git­me arzu­sun­dan doğ­maz, aksi­ne kaçı­nıl­maz ola­rak orta­ya çıkar. 

sinema

Post­mo­der­niz­min bir baş­ka özel­li­ği de pas­tic­he” for­mun­da olma­sı­dır; pastiche”i zaten var olan eser­ler­den oluş­tu­ru­lan bir kolaj gibi düşü­ne­bi­li­riz. Bu for­mun arka­sın­da yatan ana fikir artık bir sanat ese­ri yarat­mak için daha önce kul­la­nıl­ma­mış hiç­bir yol kal­ma­dı­ğı, bu yüz­den sanat­çı­nın yeni bir eser yara­ta­bil­mek için tek yapa­bi­le­ce­ği­nin eski eser­le­ri top­la­yıp bir­leş­tir­mek oldu­ğu­dur. Ancak pas­tic­he” basit bir kop­ya­la yapış­tır yön­te­mi ola­rak düşü­nül­me­me­li­dir, çün­kü pastiche”de kop­ya­la­nan eser­le­re sanat­çı tara­fın­dan yeni bir anlam yük­le­nir. Don­nie Dar­ko da zaman yol­cu­lu­ğu örne­ğin­de de gör­dü­ğü­müz gibi bilim kur­gu, kor­ku, fan­tas­tik film ve roman­tik film gibi bir­çok fark­lı film türün­den ele­ment­le­ri alıp bir­leş­tir­miş ve onla­rı gele­nek­sel kul­la­nım­la­rın­dan ve anlam­la­rın­dan çıka­rıp hep­si­ne yeni anlam­lar ver­miş­tir. Bu neden­le Don­nie Darko’yu salt bir bilim kur­gu, kor­ku fil­mi ya da baş­ka tür­de bir film ola­rak kate­go­ri­ze ede­mi­yo­ruz. Örne­ğin; Frank şey­ta­ni tav­şan kos­tü­müy­le, karan­lık, derin­den gelen sesiy­le ve Donnie’yi kötü şey­ler yap­ma­ya itme­siy­le kor­ku film­le­rin­den fır­la­mış bir karak­te­re ben­zi­yor. Ancak daha son­ra Frank’in Donnie’ye yap­tır­dık­la­rı­nın sebe­bi­nin şey­ta­ni olmak­tan çok uzak oldu­ğu­nu ve alı­şıl­mış kor­ku fil­mi karak­ter­le­riy­le hiç­bir ilgi­si olma­dı­ğı­nı anlıyoruz. 

Bun­la­ra ek ola­rak film­de, doğ­ru­dan veya dolay­lı ola­rak, metin­le­ra­ra­sı bir­çok refe­rans­la da kar­şı­la­şı­yo­ruz. Step­han Hawking’in Zama­nın Kısa Tari­hi isim­li kita­bı, Ali­ce Hari­ka­lar Diya­rın­da, Gra­ham Greene’nin kısa hika­ye­si The Dest­ruc­tors”, Şirin­ler, ve Escher’in ünlü Göz” ese­ri film­de kar­şı­laş­tı­ğı­mız referanslardan. 

Son ola­rak post­mo­der­nist eser­le­rin bir baş­ka özel­li­ği de tek kat­man­lı olma­ma­la­rı­dır. Post­mo­der­nist eser­ler metin­le­ra­ra­sı özel­li­ğe sahip olduk­la­rı ve dola­yı­sıy­la bir­çok fark­lı met­ne gön­der­me yap­tık­la­rı için iki şekil­de oku­na­bi­lir­ler. Birin­ci kat­man­da yapı­lan oku­ma gön­der­me­ler­den haber­siz yapı­lan oku­ma­dır, mese­la Don­nie Darko’yu yap­tı­ğı gön­der­me­le­ri gör­me­den izle­di­ği­niz tak­dir­de kafa karış­tı­rı­cı ancak eğlen­ce­li ve vakit geçir­me­ni­ze yar­dım­cı olmuş bir film izle­miş olur­su­nuz. İkinci kat­man­da ise ese­rin yap­tı­ğı gön­der­me­le­rin far­kın­da­sı­nız­dır ve bu şekil­de yapı­lan oku­ma size safi eğlen­ce amaç­lı basit bir ese­rin aksi­ne daha derin ve zen­gin bir eser sunar.

Fil­min son sah­ne­si de bel­ki post­mo­der­nist bir eser oldu­ğu­nun en açık kanı­tı ola­bi­lir, çün­kü son sah­ne tam anla­mıy­la yönet­me­nin yap­tı­ğı bir bri­ko­laj for­mun­da. Film­de izle­di­ği­miz bir­çok görün­tü bölün­müş bir ekran­da seri bir şekil­de üst üste geli­yor, havai fişek­ler ve Donnie’nin sesi de bir süre son­ra bu görün­tü­le­rin üze­ri­ne bini­yor, yani bir anlam­da film ken­di ken­di­si­nin pastiche’i hali­ne geliyor. 

İlgili Haberler

Leave a Comment