Çocuklarda Anemi ve Demir Desteği

Ane­mi, dola­şım­da­ki hemog­lo­bin kon­sant­ras­yo­nu­nun azal­ma­sı, kanın oksi­jen taşı­ma kapa­si­te­si­nin düş­me­si ola­rak tanım­la­nır. Genel ola­rak hemog­lo­bi­nin 10 gr/dl altın­da olma­sı ane­mi kabul edil­se de çocuk­luk­ta yaş dönem­le­ri­nin nor­ma­li­ne göre alt sınır belirlenir.
Tab­lo­da yaşa göre nor­mal kan değer­le­ri veril­mek­te­dir (1).

Ane­mi Belirtileri
Soluk­luk yanın­da ane­mi­de baş dön­me­si, baş ağrı­sı, hal­siz­lik, iştah­sız­lık, iri­ta­bi­li­te, taşi­kar­di, disp­ne, ödem, kulak uğul­da­ma­sı, yut­ma güç­lü­ğü görülebilir.
Ergen­ler­de ten­don ref­leks­le­rin­de azal­ma, derin duyu kay­bı, pares­te­zi­ler ane­mi­ye eşlik edi­yor ise B12 vita­min eksik­li­ği­ne bağ­lı ane­mi­ler akla gelmelidir.
Hemo­li­tik ane­mi­ler­de sarı­lık, kus­ma, bulan­tı, karın ağrı­sı, ishal, bacak ve eklem ağrı­la­rı, ateş, huzur­suz­luk ve hemog­lo­bi­nü­ri görü­le­bi­lir. Bak­la yen­me­si veya ilaç kul­la­nı­mın­dan son­ra hemo­liz ve hemog­lo­bi­nü­ri geliş­miş ise enzi­mo­pa­ti akla gelmelidir.
Hemog­lo­bi­nü­ri, parok­siz­mal nok­tür­nal hemog­lo­bi­nü­ri­de (PNH), soğuk hemog­lo­bi­nü­ri­sin­de, oto-immün hemo­li­tik ane­mi­de, G‑6-PD enzi­mo­pa­ti­sin­de hemo­liz döne­min­de görü­le­bi­lir. Hemo­li­tik ane­mi­ler­de ve bazen de demir eksik­li­ği ane­mi­sin­de sple­no­me­ga­li bulunur.
İlk aylar­da sağ­lık­lı görü­nüp 6. aya doğ­ru ane­mi­si derin­le­şen ve hepa­tosp­le­no­me­ga­li­si beli­ren bebek­ler­de beta tala­se­mi major akla gel­me­li­dir. Beta tala­se­mi major­da ane­mi, ikter, hepa­tosp­le­no­me­ga­li­ye eşlik eden tipik kafa ve yüz görü­nü­mü olur; zigo­ma­tik kemik­ler belir­gin, alın öne doğ­ru çıkı­tır, burun kökü basık olup üst orta diş­ler öne doğ­ru çıkıntılıdır.
Orak hüc­re ane­mi­sin­de de ilk belir­ti­ler 4 aydan son­ra orta­ya çıkar. İlk 5 yaş­ta dak­ti­li­tis tab­lo­su, ağrı­lı kemik kriz­le­ri, art­rit bul­gu­la­rı veya şid­det­li karın ağrı­la­rı, plö­rit, açık­la­na­ma­yan disp­ne, ateş olabilir.
Aplas­tik ane­mi­ler­de ve löse­mi­ler­de ane­mi­ye pete­şi ve eki­moz şek­lin­de kana­ma­lar, ağız yara­la­rı, enfek­si­yon eşlik eder.
Soluk­luk ve hal­siz­li­ğe, iske­let ve özel­lik­le baş­par­mak ano­ma­li­le­ri­nin (baş­par­ma­ğın yok­lu­ğu, hipop­la­zik olu­şu, sin­dak­ti­li), radi­us apla­zi­si, kal­ça çıkı­ğı, deri­de pig­man­tas­yon, hipo­ge­ni­ta­lizm, mik­ro­se­fa­li, geliş­me geri­li­ği, stra­bis­mus, mik­rof­tal­mi, kulak ano­ma­li­le­ri ve men­tal geri­lik eşlik edi­yor ise Fan­co­ni aplas­tik ane­mi­si düşü­nül­me­li­dir (2). Bu has­ta­lar­da, aile­vi has­ta­lık bulun­du­ğun­dan kar­deş­le­rin duru­mu araş­tı­rıl­ma­lı ve anne­ye bebe­ğin düşük doğum tar­tı­lı doğup doğ­ma­dı­ğı sorul­ma­lı­dır. Doğum­da bu tip fizik ano­ma­li­ler­le gelen bir yeni­do­ğan­da apla­zi­nin gelecek yıl­lar­da orta­ya çıka­ca­ğı unu­tul­ma­ma­lı ve has­ta yakın­dan izlenmelidir.
Kro­nik ane­mi­ler­de soma­tik geliş­me geri­li­ği dik­kat çeker.
Tır­nak­lar­da incel­me ve tır­nak bom­be­li­ği­nin kay­bo­lup içe çök­me­si­ne koilo­niş­ya veya kaşık tır­nak defor­mi­te­si adı veri­lir ve daha çok demir eksik­li­ği ane­mi­sin­de görülür.
Papil­la­la­rı silin­miş, kır­mı­zı bir dil (Hun­ter glos­si­ti) mega­lob­las­tik ane­mi­le­rin, B12 vita­mi­ni veya folik asit eksik­li­ği­nin belir­ti­si olabilir.

Ane­mi Nedenleri
Dün­ya­da en yay­gın ane­mi türü enfek­si­yon ane­mi­si olsa da en cid­di ane­mi türü demir eksik­li­ği ane­mi­si­dir. Az geliş­miş ülke­ler­de çok yay­gın olup en sık 0–2 yaş ile ergen­lik döne­min­de göz­le­nir (1,3).
Demir eksik­li­ği ane­mi­si ülke­mi­zin de en önem­li sağ­lık prob­lem­le­rin­den biri­dir. Çeşit­li yöre­le­ri­miz­de yapı­lan çalış­ma­lar­da DEA sık­lı­ğı olduk­ça yük­sek bulun­muş­tur: Demir eksik­li­ği ane­mi­si Türkiye’de 6–24 ay ara­sı süt çocuk­la­rın­da % 12–46 ara­sın­da, 5- 11 yaş ara­sı çocuk­lar­da % 9–48 ara­sın­da bulunmuştur(4,5).
Demir eksik­li­ği dışın­da­ki ane­mi­ler 3 büyük grup­ta toplanabilir:
1. Kemik ili­ğin­de yeter­siz erit­ro­sit yapı­mı veya erit­ro­sit­le­rin peri­fe­rik kana veri­liş­le­rin­de yeter­siz­lik sonu­cu geli­şen anemiler
2. Akut kan kay­bı­na bağ­lı anemiler
3. Yıkım artı­şı­na bağ­lı hemo­li­tik anemiler.
Beyin geli­şi­mi büyük oran­da ilk 2 yaş­ta tamam­la­nır ve demir eksik­li­ği ane­mi­si, hele derin ve uzun süre­li ise, çocuk­lar­da zekâ­da kalı­cı izler bırakabilir.
Kro­nik ane­mi­ler­de soma­tik geliş­me geri kalır.
Az geliş­miş ülke­ler­de anne sütü­ne yeter­li öne­min veril­me­me­si ve ek gıda­la­rın zama­nın­da baş­lan­ma­ma­sı ve yeter­siz demir içe­ren besin­ler veril­me­si demir eksik­li­ği sık­lı­ğı­nı artır­mak­ta­dır. Ergen­lik döne­mi de hız­lı büyü­me nede­ni ile art­mış demir gerek­si­ni­mi olan bir dönemdir.
Demir eksik­li­ği ane­mi­si­nin en iyi önle­mi doğ­ru ve yeter­li bes­len­me­dir. Demir eksik­li­ği­ni önle­mek için, anne sütü ile bes­len­me­yi en az 6 ay sür­dür­mek, inek sütü­nü 1 yaşın­dan son­ra baş­la­mak, 6 ay-1yaş ara­sı demir içe­ren tahıl­lı besin ver­mek, düşük doğum tar­tı­lı süt çocuk­la­rı­na ek demir ver­mek (2 aydan son­ra (2 kg üze­rin­de­ki­le­re 2 mg/kg/g; 1.5–2 kg ara­sın­da­ki­le­re 3 mg/kg/g; 1–1.5 kg ara­sın­da­ki­le­re 4 mg/kg/g) demir pro­fi­lak­si­si yap­mak uygun­dur. Demir emi­li­mi­ni kolay­laş­tı­ran besin­ler (C vita­mi­ni içe­ren limon, doma­tes, pata­tes), demir içe­ren kır­mı­zı et, balık, yumur­ta ver­mek uygun olup demir emi­li­mi­ni bozan çay, fitat ve fos­fat­lar (veje­tar­yen bes­len­me) kaldırılmalıdır.
Ülke­miz­de Sağ­lık Bakanlığı’nca des­tek­le­nen ve 4. ay son­ra­sı 1 mg/kg demir ile pro­fi­lak­si de, özel­lik­le sos­yo­eko­no­mik duru­mu bozuk aile­ler­de başa­rı­lı sonuç­lar vermektedir.

Ane­mi Tedavisi
Ane­mi teda­vi­si etyo­lo­ji­ye yöne­lik ola­rak yapıl­ma­lı­dır. Hemog­lo­bi­nin akut ola­rak 7 gr. ve altı­na düş­tü­ğü ane­mi­ler­de erit­ro­sit trans­füz­yo­nu uygun­dur. Ama kro­nik ane­mi­ler­de, örne­ğin demir eksik­li­ği ve B12 vita­min eksik­li­ği­ne bağ­lı kro­nik ola­rak yer­le­şen ane­mi­ler­de, kalp yeter­siz­li­ği yok ise daha düşük hemog­lo­bin sevi­ye­le­rin­de erit­ro­sit ver­me­den ilaç teda­vi­si verilebilir.
Ağır tala­se­mi tür­le­rin­de ve aplas­tik ane­mi­ler­de ise teda­vi erit­ro­sit trans­füz­yo­nu, ilaç teda­vi­si veya kemik ili­ği transplantasyonudur.
Demir eksik­li­ği ane­mi­sin­de 2 değer­lik­li demir­ler ile teda­vi ter­cih edil­me­li, iyi emi­lim için, yanı­sı­ra C vita­mi­ni veril­me­li ve bes­len­me­ye uzak saat­ler seçilmelidir.

Kay­nak­lar
1. T. Lis­sa­u­er, G. Clay­den : Illust­ra­ted Text­bo­ok of Paediatrics,Mosby Com­pany, 1997 London., 
2. Scha­ison G., Lever­ger G., Yıl­dız I, Ber­ger R., Bern­he­im R., Gluck­mann E.: L’Anemie de Fan­co­ni. Fre­qu­en­ce de l’evolution vers lale­uce­mie. Pres­se Med. 1983:7;1269–74
3. Lanz­ko­wsky P.: Manu­al of Pedi­at­ric Hema­to­logy and Onco­logy, Else­wi­er Inc, 5th edi­ti­on, 2011. 
4. Özbek N.: Demir Eksik­li­ği Ane­mi­si. Erit­ro­sit Has­ta­lık­la­rı. Tanı ve Teda­vi el Kita­bı. 2007 s.9–17
5. Gür E, Yıl­dız I, Cel­kan T., Can G, Akkus S., Arvas A, Guze­loz S., Çift­çi­li S.: Pre­va­len­ce of ane­mia and the risk fac­tors among scho­ol child­ren in Istan­bul. Jof Trop Pedi­atr 2005; 51(6): 346–50.

Prof. Dr. İnci YILDIZ
Memo­ri­al Şiş­li Has­ta­ne­si Pedi­at­rik Hema­to­lo­ji ve Onko­lo­ji Uzmanı

HABER MERKEZİ

See aut­ho­r­’s posts