Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Meksika, Arjantin, Brezilya, Afrika Kıtasında Lesotho ve Tanzanya, Asya Pasifik Bölgesinde Fiji, Pakistan ve Tuvalu gibi ülkeler, anayasa ve vatandaşlık yasalarındaki doğum yeri (toprak esası – ius soli) esasına binaen kendi hakimiyet sahalarında dünyaya gelen herkese doğum anından itibaren vatandaşlık bahşetmektedir. Bu ülkeler arasında en popüler destinasyon hiç şüphesiz ABD ve Kanada’dır. ABD Göç Araştırma Merkezi’nin yapmış olduğu bir araştırmaya göre, turistik vize ile ülkeye giriş yapan 40 bin hamile kadın ülkede doğum yapmıştır. Bunun zincirleme etkisi bulunmaktadır; ABD’de ikamet etmeyen, belki de sadece o ülkede doğmuş olma gerçeğinin dışında o ülke ile hiçbir bağlantısı olmayan 40 bin ABD vatandaşı ve bu kişilere bağlı olarak green card veya ABD vatandaşlığını kazanma imkanı olan 80 bin ebeveyn ve belki de 160 binin üzerinde kardeş, kardeş eşleri ve çocukları ABD vatandaşlığını kazanabilmektedir. Seçme-seçilme, diplomatik himaye, dünyanın en prestijli pasaportuna sahip olmak amacıyla her geçen gün sayıları daha da artan başta Çin Halk Cumhuriyeti vatandaşları olmak üzere, Tayvan, Meksika ve Türk vatandaşı kadın doğum turizmi (birth tourism veya maternity tourism) diye adlandırılan serüvene atılmıştır. Halihazırda ulaşım, konaklama ve doğum için gerekli tüm tıbbi organizasyonu yerine getiren pek çok yerli veya yabancı menşeli şirket bulunmaktadır. Bunun için arama motoruna “ABD’de doğum” veya “Kanada’da doğum” yazmak yeterli olacaktır.
***
ABD’de doğum yapmanın avantajları arasında; 21 yaşını tamamlayan doğumla ABD vatandaşı olan herkesin yabancı ülke vatandaşı olan ebeveynlerine ve kardeşlerine ABD vatandaşlığı veya ikamet izninin verilmesi bakımından sponsor olabilmesi, ABD’de eğitim ücretlerinde indirim, burs veya eğitim kredisi olanakları, Türkiye’de eğitim açısından bazı özel okullara sınavsız kayıt imkanı veya yabancı öğrenci statüsünden yararlanma imkanı, bedelli askerlik imkanları sayılmaktadır. Bu iddiaların bir kısmı doğrudur. ABD topraklarında hatta ABD hava sahasında dünyaya gelen herkes ABD vatandaşlığını kazanmaktadır. Doğumla ABD vatandaşlığını kazananlar 21 yaşına geldiklerinde ana-baba ve kardeşlerine sponsor olabilmektedirler. ABD vatandaşların 174’ün üzerinde ülkeye vizesiz seyahat edebilmesi de günümüzde seyahat özgürlüğü için çok önemli bir kolaylık olarak kabul edilmektedir. Buna karşılık ABD’de eğitim avantajları açısından daha net bilgi paylaşılmalıdır. ABD’de eğitim ücreti avantajı, ABD’de ikamet edilen eyalet içi üniversiteye kayıt halinde mevcuttur. ABD vatandaşı bir kişinin ikamet ettiği eyalet dışında bulunan bir üniversiteye ödeyeceği ücret ile uluslararası öğrencinin ödeyeceği ücret neredeyse aynı miktarlarda olduğu söylenebilir. Ayrıca ABD’de ikamet etmeyen ABD vatandaşı bir öğrencinin eğitim masraflarını, ücretleri ve yaşama harcamalarını karşılaması için önerilen her türlü para, borç ve oku/çalış programı olarak anılan mali yardım (financial aid) uluslararası öğrenci kadar zor olduğu ifade edilmektedir.
***
Türkiye’de ikamet eden Türk/ABD vatandaşlığına sahip olan çocukların eğitim avantajı bulunduğu da söylenemez. Zira 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu’na göre Bakanlar Kurulu kararıyla açılan uluslararası okullar (International School) da yalnızca yabancı çocuklar eğitim alabilirler. Vatandaşlıklarından biri Türk vatandaşı olan çifte vatandaş çocukların bu okullara kaydedilmeleri mümkün değildir. Çifte vatandaşlığa sahip olan kişilerin yüksek öğretim kurumlarında yabancı öğrenci statüsünden sınava girmeleri de mümkün değildir. Şöyle ki; yüksek öğretim kurulu mevzuatına göre yabancı öğrenci statüsünde kabul edilebilmek, doğumla kazanılan Türk vatandaşlığından çıkma izni alarak ayrılmış olma şartına bağlanmıştır. Bu durumda örneğin hem ABD hem Türk vatandaşlığına sahip bir kişinin, yurt dışından öğrenci statüsünde başvurabilmesi için Türk vatandaşlığından çıkması gerekmektedir. Bunun dışında çifte vatandaşlık durumu, askerlik hizmetinden muafiyeti gerektirmemektedir. ABD veya Kanada gibi askerlik mükellefiyeti bulunmayan ülkelerde yapılan askerlik hizmeti, Türkiye’de askerlik yükümlülüğünden sayılmaz. Diğer bir ifadeyle, Dışişleri ve İçişleri Bakanlıklarının uygun görüşü alınarak Milli Savunma Bakanlığınca belirlenen askerlik hizmetlerinin kabul edileceği ülkeler listesinde ABD ve Kanada yer almamaktadır.
***
ABD vatandaşı olmanın en önemli dezavantajı, ABD’nin vergilendirme rejimidir. ABD yasalarına göre her ABD vatandaşı, ister yurt içinde ister yurt dışında ikamet etsin, vergi mükellefi kabul edilmektedir. ABD vatandaşı gerçek kişiler ve bu kişilerin belirli oranda sahip oldukları şirketlerin yurt dışında finansal varlıklarını kayıt altına almak amacıyla 2010 yılında ABD Maliye Bakanlığı tarafından yürürlüğe konulmuş olan “Yabancı Hesaplar Vergi Mevzuatına Uyum Kanunu” (Foreign Account Tax Compliance Act – FATCA) son zamanlarda yüzlerce yabancı ülkede yaşayan ABD vatandaşının vatandaşlıktan çıkmasına sebep olarak gösterilmektedir. Yeni Vergi Kanunundan etkilenen tahminen altı ile yedi milyon insan artık ABD Gelir İdaresi (IRS)’de vergi numarası alarak vergi beyannamesinde bulunmak zorundadır. Bankalar yasal olarak ilgili verileri iletmekle yükümlü tutulmuşlardır. FATCA’nın yürürlüğe girmesi ile birlikte dünya üzerinde 77.000 Finans kurumu Amerikan Vergi Dairesinin serbest çalışanı olarak görev yapmaktadır.
***
Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile ABD Hükümeti arasında “Genişletilmiş Bilgi Değişimi Yoluyla Uluslararası Vergi Uyumunun Artırılması Anlaşması” 29 Temmuz 2015 tarihinde imzalanmıştır. Türkiye’de faaliyet gösteren finans kuruluşları (sigorta şirketleri; mevduat kuruluşları; yatırım kuruluşları; saklama kuruluşları) FATCA raporlaması yapmak için sistemlerini ıslah etmek durumunda kalmışlardır. Bundan böyle, ABD gerçek veya tüzel kişisine ait bir mevduat hesabına ödenen veya alacak kaydedilen faizin brüt tutarı ABD’ye bildirilmelidir. Raporlama yapılacak hesaplar, 30 Haziran 2014 tarihi itibariyle ABD gerçek kişileri açısından 50.000 ABD, ABD şirketleri için 250.000 ABD ve üzeri bakiye veren hesaplardır.
***
Son söz; çok vatandaşlık dünya genelinde arzu edilen bir statüdür. Bunun için zaman, para ve bazı riskler göze alınmaktadır. Bu serüvenin hukuki risklerini bertaraf etmek tümüyle mümkün olmasa da, bazı önlemler alınabilir. Öncelikle vize başvurusunda yanlış bilgi verilmemeli, aksi takdirde vize dolandırıcılığı gerekçesiyle sınırdan geri çevrilme veya sınır dışı edilme ile karşı karşıya kalınabilir. Gebelik takibi, doğum ve/veya sonrasında anne veya çocuk, hastane veya hekim hatasından kaynaklanan tazminat taleplerini içeren davalar tercihen doğumun gerçekleştiği, yani tıbbi müdahalenin yapıldığı ülkelerde açılması gerektiği, avukatlık ücretlerinin de oldukça yüksek olduğunun bilinmesi gerekmektedir.
***
Ayrıca, vatandaşlık sadece hak temelli olarak değerlendirilemez. ABD örneğinde olduğu gibi, vatandaşlık esasına bağlı vergi mükellefiyeti gibi bazı sorumluluklar ihmale gelmez.
